Từ chứng mất trí nhớ ở chó già, đến các hành vi lo âu, rối loạn sau sang chấn, hay sự căng thẳng kéo dài do môi trường sống không phù hợp, động vật cũng có một đời sống tinh thần phong phú và dễ tổn thương. Nhận thức rõ điều này không chỉ giúp chúng ta chăm sóc vật nuôi tốt hơn mà còn mở ra hướng nghiên cứu sâu hơn về tâm lý học so sánh giữa người và động vật.
Một ví dụ điển hình là câu chuyện của Max, một chú chó săn Labrador từng năng động, vui vẻ, thường xuyên cùng chủ đi làm và rất thích được chào đón khách khứa. Tuy nhiên, ở tuổi 16, Max bắt đầu thay đổi rõ rệt.
Chú gặp các tai nạn trong nhà, không còn nhận ra các từ quen thuộc và trở nên cáu kỉnh bất thường. Max được chẩn đoán mắc hội chứng rối loạn chức năng nhận thức (CDS), một căn bệnh phổ biến ở chó và mèo lớn tuổi, tương tự như bệnh Alzheimer ở người, gây ra sự suy giảm trí nhớ, lú lẫn và thay đổi hành vi.
Nghiên cứu về sức khỏe tâm thần ở động vật cho thấy có nhiều nguyên nhân gây nên các triệu chứng này. Một số loài động vật sinh ra đã có khác biệt về mặt di truyền hoặc phát triển thần kinh, ảnh hưởng đến khả năng học hỏi và nhận thức.
Một số khác lại phát triển vấn đề về tâm thần do chịu đựng các trải nghiệm căng thẳng hoặc sang chấn. Trong số đó, di truyền học đóng vai trò đáng kể. Chẳng hạn, hội chứng Down ở người là kết quả của việc có thêm một bản sao của nhiễm sắc thể số 21.
Trong khi hầu hết các loài động vật không mắc hội chứng này do bộ nhiễm sắc thể khác biệt, những loài linh trưởng gần gũi với con người như tinh tinh và đười ươi lại có tổ chức gen tương tự và có thể xuất hiện tình trạng tương đương.
Một trường hợp nổi bật là Kanako, một con tinh tinh cái sinh ra tại Nhật Bản với các vấn đề về tim và thị lực do thừa nhiễm sắc thể. Dù có một số trở ngại trong việc đánh giá khả năng học tập do thị lực kém, Kanako vẫn sống một cuộc đời dài và hạnh phúc trong khu bảo tồn, thường xuyên giao tiếp với các cá thể tinh tinh khác.
Trường hợp của Kanako cho thấy rằng với sự chăm sóc thú y và môi trường phù hợp, những con vật mắc bệnh bẩm sinh hoàn toàn có thể sống khỏe mạnh.
Ngoài yếu tố di truyền, chấn thương tâm lý cũng có thể dẫn đến các rối loạn ở động vật. Chẳng hạn, chó nghiệp vụ trong quân đội hoặc cảnh sát có thể mắc chứng rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD), giống như các cựu binh từng trải qua chiến tranh.
Những chú chó này có thể trở nên sợ hãi bất thường, nhạy cảm với âm thanh, hoặc hành xử hoảng loạn. Trong các trường hợp này, bác sĩ thú y có thể kê đơn thuốc chống lo âu hoặc sử dụng liệu pháp hành vi để giúp chúng thư giãn, đặc biệt trong những tình huống gây sợ hãi như pháo hoa hoặc giông bão.
Ngay cả các sự kiện không thể lường trước như động đất, tai nạn xe hay việc di dời động vật hoang dã cũng có thể gây chấn thương tinh thần. Vì thế, khi bắt giữ và di chuyển động vật, nhân viên cứu hộ thường dùng thuốc an thần nhẹ hoặc bịt mắt, bịt tai nhằm giảm thiểu sự hoảng loạn, hạn chế ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe tâm thần của chúng.
Một nguyên nhân khác gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần ở động vật là sự căng thẳng trong môi trường sống. Động vật trong sở thú, nông trại hay phòng thí nghiệm có thể bị áp lực từ tiếng ồn, thiếu thốn không gian, hoặc không thể thực hiện các hành vi bản năng.
Khi một con chim cánh cụt không thể bơi, một con khỉ đầu chó không thể giao tiếp, hay một con gà không được tắm bụi, chúng dễ rơi vào trạng thái căng thẳng kéo dài, dẫn đến các hành vi bất thường hoặc tự gây tổn thương.
Để cải thiện tình trạng này, nhiều sở thú và trung tâm bảo tồn hiện nay đã tích cực áp dụng biện pháp làm phong phú môi trường sống, thông qua việc cung cấp đồ chơi, cấu trúc địa hình, thử thách trí tuệ và các hoạt động tương tác, giúp động vật duy trì sự hứng thú và hành vi tự nhiên.
Ngay cả trong môi trường gia đình, vật nuôi cũng có thể gặp vấn đề tâm thần. Chó có thể mắc chứng lo âu khi xa chủ, trong khi mèo có thể bị trầm cảm nếu thiếu kích thích. Các dấu hiệu thường thấy bao gồm đi đi lại lại, trốn tránh, hành vi hung dữ bất thường, sút cân hoặc hay bị ốm.
Các xét nghiệm sinh học, như đo nồng độ hormone căng thẳng trong phân, có thể giúp bác sĩ thú y xác định tình trạng và đưa ra hướng điều trị phù hợp.
Chăm sóc sức khỏe tinh thần cho vật nuôi không chỉ là cho chúng ăn uống đầy đủ mà còn cần đến sự quan tâm tinh tế và chủ động của con người. Đưa chó đi công viên, cho vẹt chơi trò giấu đồ ăn, hay đơn giản là tạo môi trường sống thú vị và tương tác thường xuyên—tất cả đều góp phần giúp vật nuôi cảm thấy an toàn, thoải mái và hạnh phúc hơn.
Theo Giáo sư Rachel Blaser từ Đại học San Diego, người chuyên nghiên cứu về thần kinh học, nhận thức và hành vi, việc hiểu rõ tâm lý động vật không chỉ giúp chúng ta chăm sóc chúng tốt hơn mà còn cung cấp thông tin quý giá để hỗ trợ sức khỏe tâm thần cho con người.
Nghiên cứu các biểu hiện tâm thần ở động vật mang đến cái nhìn sâu sắc về cách bộ não phản ứng với căng thẳng, chấn thương, hoặc các thay đổi sinh học và từ đó, giúp chúng ta phát triển các liệu pháp điều trị hiệu quả hơn cho cả người và thú.
Lấy link