Thông điệp được Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng đưa ra tại Hội nghị tổng kết công tác năm 2025, triển khai kế hoạch 2026 của khối Đổi mới sáng tạo, chiều 29/12 tại Hà Nội. Đây là hội nghị tiếp theo trong chuỗi tổng kết của lãnh đạo Bộ với các đơn vị, được thực hiện theo từng khối thay vì đơn vị riêng lẻ, nhằm mang đến cái nhìn khái quát, giúp gắn kết và phối hợp tốt hơn trong công việc.
Khối Đổi mới sáng tạo của Bộ Khoa học và Công nghệ gồm chín đơn vị, do Thứ trưởng Hoàng Minh phụ trách, gồm Cục Khởi nghiệp và Doanh nghiệp công nghệ, Cục Đổi mới sáng tạo, Quỹ đổi mới công nghệ quốc gia NATIF, Vụ Đánh giá và Thẩm định công nghệ, Viện Ứng dụng Công nghệ, Cục Sở hữu trí tuệ, Viện Sở hữu trí tuệ quốc gia, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông, Trường Cao đẳng Thông tin và Truyền thông. Đây được xác định là một trong ba trụ cột của Bộ, cùng với khoa học công nghệ và chuyển đổi số, đồng thời là nhóm được kỳ vọng đóng góp nhiều nhất vào nền kinh tế, với mục tiêu 3% tăng trưởng GDP trong 5-10 năm tới.
"Nếu phải chọn một từ khóa cho đổi mới sáng tạo Việt Nam, thì đó là toàn dân", Bộ trưởng đưa ra chỉ đạo chung cho khối. Theo ông, nếu khoa học và công nghệ mang tính tinh hoa, đổi mới sáng tạo phải là công cuộc đại chúng, nơi mọi người dân đều có thể tham gia tạo ra giá trị mới cho xã hội và nền kinh tế.
Từ góc nhìn lịch sử, Bộ trưởng cho rằng Việt Nam chưa bao giờ thành công nếu thiếu sức mạnh toàn dân, từ các cuộc kháng chiến đến những bước ngoặt kinh tế như Khoán 10. Chính vì vậy, khi xây dựng đề án về "Quốc gia khởi nghiệp", Bộ không lựa chọn cách tiếp cận hẹp theo mô hình chỉ xoay quanh một nhóm doanh nghiệp nhỏ, mà theo hướng "Quốc gia khởi nghiệp sáng tạo", mở rộng khởi nghiệp dựa trên công nghệ và sáng tạo ra toàn xã hội. Mục tiêu dài hạn là hình thành lực lượng khoảng 10 triệu người làm kinh doanh, trong đó có thể có 5 triệu người lập doanh nghiệp, kể cả những "doanh nghiệp một người", nơi AI thay thế phần lớn khâu kế toán, quản trị, vận hành.
Từ khóa thứ hai trong triết lý đổi mới sáng tạo được Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nêu ra là hệ sinh thái. Dù làm khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo hay chuyển đổi số, nếu không nằm trong một hệ sinh thái thì không thể thành công. Hệ sinh thái ở đây là sự kết nối đa bên, nơi các thành tố hỗ trợ lẫn nhau theo tinh thần "một người tốt lên, tất cả tốt lên", thay vì mỗi đơn vị phải tự làm tất cả. Đây cũng là mô hình phát triển bền vững và hiệu quả nhất trong bối cảnh hiện nay, đặc biệt khi nguồn lực quốc gia còn hạn chế.
Từ khóa thứ ba là số. Bộ trưởng nhấn mạnh đổi mới sáng tạo nếu không có yếu tố "số" không thể đạt quy mô toàn dân. Chỉ trên môi trường số mới có thể phổ cập hóa đổi mới sáng tạo, sở hữu trí tuệ và cả giáo dục đại học đến mọi người trưởng thành. Công nghệ số vì vậy được xem là công cụ mạnh mẽ nhất để hiện thực hóa đồng thời hai mục tiêu về toàn dân hóa và hệ sinh thái.
Trên nền tảng đó, toàn bộ hoạt động của khối sẽ xoay quanh trục đổi mới sáng tạo. Theo Bộ trưởng, sở hữu trí tuệ cần bám sát đổi mới sáng tạo, bởi phần lớn sáng chế ngày nay nảy sinh từ thực tiễn đời sống, nên khả năng thương mại hóa nhanh và hiệu quả hơn so với sở hữu trí tuệ phát sinh từ hoạt động khoa học công nghệ. Hay công tác đào tạo của các trường cũng phải lấy đổi mới sáng tạo làm trọng tâm, chú trọng kỹ năng giải quyết vấn đề, tư duy hợp tác và tạo ra giá trị mới, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức.
Từ nền tảng này, ông yêu cầu các đơn vị cần tự đổi mới, đồng thời coi giá trị tạo ra cho xã hội là chìa khóa mở ra cơ chế. Trong giai đoạn mới, ông đề nghị đơn vị phải làm việc dựa trên kết quả cuối cùng. Khi chứng minh được đóng góp thực chất cho nền kinh tế và đất nước, các cơ chế đặc thù, hay tinh thần "khoán" sẽ tự nhiên hình thành để nuôi dưỡng và phát triển đội ngũ.
Nhóm đổi mới sáng tạo: từ hỗ trợ dự án sang kiến tạo thị trường
Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh đổi mới sáng tạo đã bước sang một giai đoạn phát triển mới khi lần đầu tiên được chính thức hóa ở cấp độ Luật. Tháng 5, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo được thông qua, theo Bộ trưởng là một sự thay đổi lớn về mặt tư duy, bởi rất ít quốc gia trên thế giới đặt hai lĩnh vực này trong cùng một đạo luật.
Nhấn mạnh bản chất của đổi mới sáng tạo là nhịp cầu nối giữa "trời" và "đất", tức giữa tri thức khoa học và thực tiễn đời sống, ông cho rằng đổi mới sáng tạo đi theo chiều từ dưới lên, xuất phát từ các bài toán thực tế để hoàn thiện sản phẩm. Cơ chế này giúp khắc phục những "đứt gãy" lâu nay giữa nghiên cứu và ứng dụng, đưa công nghệ nhanh chóng chạm tới đời sống. Trên cơ sở đó, ông yêu cầu nhóm Đổi mới sáng tạo, với các đơn vị như Cục Khởi nghiệp và Doanh nghiệp công nghệ, Cục Đổi mới sáng tạo, Quỹ đổi mới công nghệ quốc gia NATIF, Vụ Đánh giá và Thẩm định công nghệ, Viện Ứng dụng Công nghệ, phải thực hiện những thay đổi căn bản trong cách tổ chức và vận hành.
"Đầu tiên, phải chuyển từ hỗ trợ dự án sang kiến tạo thị trường cho đổi mới", ông nói về đổi mới đầu tiên của nhóm này, gợi mở nhà nước không chỉ tài trợ nghiên cứu mà sẽ đóng vai trò là khách hàng đầu tiên, chủ động đặt hàng công nghệ để tạo ra "cầu" cho đổi mới sáng tạo. Ông lấy ví dụ với Tây Ninh. Năm 2026, tỉnh sẽ làm việc với Bộ Khoa học và Công nghệ, trong đó Bộ đặt ra 10 bài toán cụ thể của địa phương, có nguồn kinh phí bảo đảm, giao Cục Đổi mới sáng tạo làm "tổng chỉ huy" mô hình thí điểm trước khi nhân rộng ra các tỉnh, thành khác.
Định hướng tiếp theo là chuyển từ các hoạt động đổi mới sáng tạo rời rạc sang xây dựng một chuỗi giá trị hoàn chỉnh. Bộ trưởng yêu cầu các chính sách phải tập trung vá những điểm đứt gãy lớn nhất, đặc biệt là khoảng cách từ phòng thí nghiệm đến sản xuất và thương mại hóa. từ đó đổi mới sáng tạo hình thành một chuỗi liên tục: từ khoa học đến công nghệ, từ đổi mới sáng tạo đến sản phẩm và thị trường.
Bên cạnh đó, Bộ trưởng yêu cầu chuyển từ hỗ trợ dàn trải sang tập trung vào các công nghệ chiến lược. Cách quản trị cũng phải thay đổi, từ nặng về quy trình sang đo lường bằng kết quả thực tế và tác động xã hội. Đổi mới sáng tạo, theo tinh thần chỉ đạo, phải bước ra khỏi phòng họp, đi vào đời sống, trả lời được câu hỏi người dân và doanh nghiệp được hưởng lợi gì, chi phí xã hội giảm ra sao và chất lượng cuộc sống được nâng lên như thế nào.
Việc đánh giá và thẩm định công nghệ cũng được Bộ trưởng yêu cầu chuyển từ cải cách thủ tục sang đổi mới căn bản tư duy quản trị công nghệ quốc gia. Công tác thẩm định cần chuyển từ đánh giá từng dự án sang kiến tạo hệ sinh thái công nghệ, từ phòng ngừa sang quản trị rủi ro để phát triển, và từ kỹ thuật thuần túy sang đánh giá toàn diện tác động kinh tế - xã hội và chủ quyền công nghệ quốc gia.
Nhóm Sở hữu trí tuệ: Từ cấp bằng sang kiến tạo hạ tầng tài sản trí tuệ quốc gia
"Sở hữu trí tuệ phải chuyển mạnh từ một cơ quan cấp bằng sang cơ quan kiến tạo hạ tầng tài sản trí tuệ quốc gia", Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh khi định hướng cho nhóm Sở hữu trí tuệ, gồm Cục Sở hữu trí tuệ và Viện Sở hữu trí tuệ quốc gia. Theo ông, đây không chỉ là điều chỉnh chức năng, mà là một cuộc chuyển đổi căn bản về tư duy: từ bảo hộ quyền sang tạo lập thị trường, từ xử lý thủ tục sang quản trị tài sản trí tuệ như một hạ tầng mềm của nền kinh tế.
Bộ trưởng chỉ ra, kinh nghiệm quốc tế cho thấy khi GDP bình quân đầu người vượt mốc 3.000 USD, và đặc biệt từ 5.000 USD trở lên, sở hữu trí tuệ trở thành yếu tố sống còn của tăng trưởng. Ở các quốc gia phát triển, tài sản trí tuệ chiếm 70-80% tổng tài sản quốc gia, trong khi tài sản vật lý chỉ chiếm 20-30%. "Muốn đất nước giàu có và phát triển bền vững, bắt buộc phải dựa trên nền tảng trí tuệ", ông nói, đồng thời khẳng định sở hữu trí tuệ chính là trụ cột để bảo vệ và khai thác giá trị do đổi mới sáng tạo sinh ra.
Từ góc nhìn đó, Bộ trưởng đặt ra yêu cầu "bình dân hóa" sở hữu trí tuệ. Những khái niệm vốn bị coi là trừu tượng, xa rời đời sống phải trở nên dễ hiểu, dễ tiếp cận như những hàng hóa thiết yếu hằng ngày. Chỉ khi tài sản trí tuệ được công nhận, bảo vệ và đặc biệt là bán được trên thị trường, tinh thần đổi mới sáng tạo trong toàn dân mới thực sự được khơi dậy. Để đạt được quy mô toàn dân, ông gợi mở sở hữu trí tuệ buộc phải lên môi trường số, nơi việc đăng ký, bảo hộ, khai thác và giao dịch có thể phổ cập nhanh chóng tới mọi chủ thể, từ doanh nghiệp lớn đến startup và từng cá nhân sáng tạo.
Năm nay, lĩnh vực Sở hữu trí tuệ trong Bộ đạt nhiều kết quả tích cực. Cục Sở hữu trí tuệ tiếp nhận hơn 163.000 đơn, tăng 7,3% so với 2024. Kết thúc năm, lượng xử lý hơn đạt 119,7% kế hoạch năm 2025, tăng 74,4% so với 2024. Việc cấp văn bằng bảo hộ đạt 125% kế hoạch năm. Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi được thông qua cũng đã tạo ra những thay đổi rõ rệt, trong đó thời gian cấp bằng sáng chế rút ngắn từ 18 xuống 12 tháng, thậm chí có cơ chế thẩm định nhanh trong 3 tháng.
Với nền tảng này, Bộ trưởng nhấn mạnh yêu cầu đổi mới của lĩnh vực, trong đó tập trung xây dựng thị trường tài sản trí tuệ, nơi khâu nghiên cứu, đăng ký, khai thác, bảo vệ và mở rộng thị trường được kết nối thành hệ sinh thái hoàn chỉnh. Cục Sở hữu trí tuệ đóng vai trò "kiến trúc sư trưởng" để thiết kế và điều phối hệ sinh thái, thay vì chỉ tập trung xử lý hồ sơ hành chính.
Bộ trưởng cũng yêu cầu số hóa và dữ liệu hóa toàn bộ quy trình, ứng dụng mạnh mẽ AI trong thẩm định để rút ngắn thời gian xử lý, đồng thời mở dữ liệu sáng chế theo chuẩn mực quốc tế. Song song, ngành cần đẩy mạnh hợp tác quốc tế, đào tạo về sở hữu trí tuệ cho doanh nghiệp, hỗ trợ startup và nhóm nghiên cứu tại viện, trường, coi đây là công cụ chính sách phục vụ các mục tiêu tự chủ công nghệ và an ninh kinh tế.
Mục tiêu cuối cùng của nhóm Sở hữu trí tuệ trong giai đoạn tới là quản trị hiệu quả toàn bộ vòng đời của tài sản trí tuệ, ưu tiên công nghệ chiến lược, qua đó đưa Việt Nam trở thành quốc gia không chỉ mạnh về sáng chế, mà còn mạnh về khai thác và thương mại hóa tài sản trí tuệ.
Nhóm Đào tạo: Từ đại học chuyên môn sang trung tâm kiến tạo nhân lực và tri thức số quốc gia
Nhóm này gồm Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông và Trường Cao đẳng Thông tin và Truyền thông. Theo Bộ trưởng, đào tạo trong giai đoạn mới không còn là việc truyền đạt kiến thức, mà là kiến tạo năng lực làm việc, năng lực giải quyết vấn đề cho nền kinh tế số.
Những năm gần đây, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông có bước phát triển nhanh, quy mô đào tạo tăng gấp đôi và đang đi đầu cả nước về mô hình đại học số. Đây là sự thay đổi mang tính bản chất: từ cách tổ chức đào tạo, phương thức học tập đến mức độ gắn kết với doanh nghiệp và thị trường lao động. Bộ trưởng nhìn nhận đại học số là chìa khóa để giải bài toán nhân lực cho các lĩnh vực mũi nhọn như AI, dữ liệu, an ninh mạng, viễn thông thế hệ mới.
Ông cũng đánh giá việc đưa Cao đẳng Thông tin và Truyền thông về Học viện được coi là bước đi chiến lược. Khi đó, sinh viên cao đẳng sẽ được chuyển sang đào tạo đại học, bảo đảm quyền lợi người học, mở ra không gian phát triển mới cho đội ngũ giảng viên. Bộ trưởng gợi mở Học viện cần thành lập khoa in ấn và xuất bản - lĩnh vực vẫn có nhu cầu xã hội lớn nhưng đã chuyển mạnh sang hướng hiện đại, gắn với công nghệ và nội dung số. Song song, lực lượng của trường sẽ đảm nhiệm đào tạo theo chứng chỉ, đáp ứng nhu cầu thực tế của thị trường lao động, nơi "có chứng chỉ là có thể đổi việc ngay".
Từ thực tiễn đó, Bộ trưởng đặt ra những chuyển dịch nền tảng cho giáo dục đại học. Theo đó, các trường cần chuyển từ mô hình đào tạo chuyên môn sang trung tâm kiến tạo nhân lực và tri thức số quốc gia, đào tạo dựa trên nhu cầu thực của nền kinh tế số và gắn chặt với doanh nghiệp. Đào tạo phải chuyển từ "nhồi" kiến thức sang rèn năng lực làm việc và giải quyết vấn đề. Bộ trưởng thẳng thắn chỉ ra thực trạng sinh viên ra trường thiếu khả năng thực chiến, buộc doanh nghiệp phải đào tạo lại, và yêu cầu đại học phải giải quyết triệt để khoảng trống này.
Một trục đổi mới quan trọng khác là chuyển từ nghiên cứu học thuật sang nghiên cứu ứng dụng và chuyển giao công nghệ. Việc Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo chuyển trọng tâm nghiên cứu cơ bản từ các viện về đại học được coi là bước ngoặt phù hợp xu thế quốc tế. Bộ trưởng yêu cầu các trường nhanh chóng đón nhận nhiệm vụ này, đồng thời nhấn mạnh vai trò của đầu tư phòng thí nghiệm trọng điểm. Với vị thế là trường đại học lớn nhất về ICT, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông được giao nhiệm vụ xây dựng phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia về ICT, tạo "thỏi nam châm" thu hút nhân tài và nguồn lực.
Ngoài ra, ông yêu cầu các đơn vị đào tạo phải chuyển mạnh sang quản trị hiện đại, số hóa toàn diện, tự chủ đại học thực chất theo chuẩn quốc tế, đồng thời tiếp tục đẩy mạnh hội nhập.
Kết luận hội nghị, Bộ trưởng nhấn mạnh ba vấn đề mang tính quyết định mà khối Đổi mới sáng tạo của Bộ đang lãnh trách nhiệm. Trong đó, đổi mới sáng tạo quyết định sự phát triển của khoa học và công nghệ, sở hữu trí tuệ quyết định sự giàu có của quốc gia, còn đánh giá, thẩm định công nghệ quyết định công nghệ nào được lựa chọn để vào Việt Nam, loại bỏ công nghệ xấu.
Trên tinh thần đó, ông nhắc lại một số định hướng đổi mới cốt lõi, trong đó nhấn mạnh quản lý nhà nước về đổi mới sáng tạo phải kiên định cách tiếp cận "đi từ đất đi lên", tức xuất phát từ bài toán thực tiễn.
Với từng đơn vị, ông gợi mở hướng đi mới trong gian đoạn tiếp theo. Trong đó, Viện Ứng dụng công nghệ sẽ chuyển thành Viện Đổi mới sáng tạo quốc gia, để "tiếp tục vai trò tiên phong như cách đây 40 năm nhưng ở một giai đoạn phát triển mới". Quỹ NATIF sẽ vận hành theo tinh thần hỗ trợ thực chất, không phải "cho vay như ngân hàng", mà thông qua cơ chế hỗ trợ lãi suất để khuyến khích doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư công nghệ. Với nhóm Sở hữu trí tuệ, yêu cầu xuyên suốt là phải biến tài sản trí tuệ thành hàng hóa. Nhóm đào tạo, đặc biệt là Học viện phải chuyển nhanh sang mô hình đại học số. Vụ Thẩm định và đánh giá công nghệ phải chuyển từ tư duy thẩm định sang xác định đúng công nghệ Việt Nam cần làm chủ.
Theo ông, để hiện thực hóa những định hướng này, yếu tố quyết định vẫn là con người. "Tất cả lĩnh vực này đều cần những người có khát vọng lớn, giỏi nghề, tử tế, có kỷ luật và đặc biệt là biết dùng trí tuệ nhân tạo để thay đổi cách làm việc, thực hiện số hóa", Bộ trưởng nói.
Lưu Quý
Góp ý kiến tạo
Bạn có thể đặt mọi câu hỏi, vấn đề về Khoa học công nghệ, Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi số trực tiếp cho Bộ Khoa học và Công nghệGửi góp ý