Một tia sáng bắn vào vũ trụ – Thí nghiệm táo bạo của MIT
Ngày 9/5/1962, hai nhà khoa học Louis Smullin và Giorgio Fiocco thuộc MIT tiến hành một thí nghiệm chưa từng có trong lịch sử: họ sử dụng một chùm tia laser ruby, phát xung với năng lượng khoảng 50 joule, bắn thẳng lên bề mặt Mặt Trăng từ Trái Đất.
Mục tiêu tưởng như đơn giản: nếu có thể phát hiện ánh sáng phản xạ ngược lại từ Mặt Trăng, thì thời gian phản hồi có thể được sử dụng để tính toán chính xác khoảng cách giữa Trái Đất và thiên thể gần nhất này.
Nhưng với công nghệ năm 1962 – chỉ hai năm sau khi laser lần đầu tiên được phát minh – điều đó chẳng khác gì bắn một mũi tên vào khoảng không rồi chờ nó quay lại tay mình.
Thật đáng kinh ngạc, ánh sáng đó đã thực sự quay lại.
Không có gương phản xạ, không có vệ tinh hỗ trợ, chỉ có chính bề mặt gồ ghề của Mặt Trăng – và một phần nhỏ chùm tia laser đã tán xạ ngược trở về Trái Đất.
Một tín hiệu yếu ớt nhưng đủ rõ ràng để xác nhận: ánh sáng đã thực sự đi và về trên hành trình 768.000 km (cả hai chiều), mất khoảng 2,5 giây.
Khi khoa học chạm vào Mặt Trăng bằng ánh sáng
Việc đo khoảng cách đến Mặt Trăng từ trước năm 1962 vẫn chỉ là ước lượng, chủ yếu dựa trên quỹ đạo và các tính toán thiên văn học. Nhưng thí nghiệm laser đầu tiên này đã cung cấp một phương pháp hoàn toàn mới: sử dụng chính tốc độ ánh sáng – thứ được xem là bất biến trong vũ trụ – để đo khoảng cách với độ chính xác chưa từng có.
Dù vào thời điểm đó, sai số của phép đo vẫn dao động trong khoảng 100-200 mét, nhưng kết quả này đã khẳng định tiềm năng to lớn của công nghệ laser trong lĩnh vực thiên văn và vật lý không gian.
Sau này, khi các tàu vũ trụ của NASA trong chương trình Apollo (Apollo 11, 14 và 15) lần lượt đặt các thiết bị gương phản xạ (retroreflector) trên bề mặt Mặt Trăng, công nghệ đo laser đã đạt độ chính xác lên đến vài milimét – cho phép các nhà khoa học không chỉ đo khoảng cách mà còn theo dõi chuyển động cực nhỏ của Mặt Trăng quanh Trái Đất.
Những con số biết nói: Mặt Trăng đang rời xa Trái Đất
Một trong những phát hiện thú vị từ công nghệ laser đo khoảng cách là: Mặt Trăng đang từ từ rời xa Trái Đất với tốc độ trung bình khoảng 3,8 cm mỗi năm. Con số nhỏ bé này chỉ có thể phát hiện được nhờ vào độ chính xác tuyệt đối của các phép đo laser kéo dài suốt hàng thập kỷ.
Từ đó, các nhà vật lý học có thể kiểm tra các định luật hấp dẫn, nghiên cứu biến đổi quỹ đạo, và thậm chí thử nghiệm lý thuyết tương đối của Einstein trong điều kiện vũ trụ thực tế.
Laser không còn chỉ là công cụ chiếu sáng – nó trở thành một “thước đo ánh sáng” đưa khoa học đến gần vũ trụ hơn bao giờ hết.
Laser: Từ thí nghiệm kỳ lạ đến trụ cột của thế giới hiện đại
Kể từ thí nghiệm phản xạ laser năm 1962, công nghệ này đã phát triển vượt bậc, len lỏi vào mọi lĩnh vực trong đời sống:
- Y học: laser được dùng trong phẫu thuật mắt, da liễu, nha khoa và điều trị ung thư.
- Viễn thông: truyền dẫn tín hiệu qua cáp quang, giúp mạng internet đạt tốc độ ánh sáng.
- Công nghiệp: cắt, khắc, hàn vật liệu với độ chính xác cao.
- Quân sự và hàng không: dẫn đường, đo khoảng cách, theo dõi mục tiêu và thậm chí phát triển vũ khí năng lượng cao.
- Giải trí: trình diễn ánh sáng, máy quét mã vạch, đĩa CD/DVD.
Tất cả những ứng dụng đó đều khởi nguồn từ những thí nghiệm như của Smullin và Fiocco – nơi người ta tin rằng ánh sáng có thể làm được nhiều hơn là chỉ soi sáng con đường trước mặt.
Điều đáng kinh ngạc là thí nghiệm năm 1962 không diễn ra trong một bối cảnh ồn ào hay khoa trương. Nó chỉ là một bài toán khoa học thuần túy, không có ngân sách lớn, không có sự hỗ trợ trực tiếp từ NASA. Nhưng kết quả của nó đã vượt xa mọi kỳ vọng.
Nó không chỉ chứng minh rằng laser có thể “vượt không gian” mà còn là minh chứng cho một điều quan trọng hơn: khoa học, ngay cả khi chưa có lời mời gọi từ thực tiễn, vẫn có thể làm nên những điều vĩ đại nếu được trao cơ hội.
Ngày nay, khi thế giới bắt đầu bàn nhiều hơn về các sứ mệnh sao Hỏa, trạm không gian trên Mặt Trăng hay công nghệ lượng tử, thí nghiệm laser từ năm 1962 vẫn là một dấu mốc đặc biệt – nơi ánh sáng đầu tiên từ con người thực sự chạm tới thiên thể khác và quay về.
62 năm sau: Những bài học từ một chùm ánh sáng
Năm 2024, giới khoa học tiếp tục sử dụng hệ thống phản xạ laser để theo dõi vị trí Mặt Trăng, kiểm chứng thuyết tương đối, và thậm chí đo cả hiệu ứng thủy triều đối với vỏ Trái Đất. Những ứng dụng này là kết quả của sự kiên trì và tầm nhìn vượt thời đại của những người đi đầu.
Thí nghiệm ngày 9/5/1962 giờ đây đã trở thành biểu tượng cho một thời đại mới – thời đại mà con người, dù còn đứng trên Trái Đất, đã bắt đầu đo đạc và hiểu biết về vũ trụ bằng chính ánh sáng do mình tạo ra.
Lấy link