Những ngày qua khu vực Vũng Bồi - Đề Gi, một điểm đến hoang sơ thuộc xã Cát Khánh, huyện Phù Cát, cách TP Quy Nhơn hơn 40km, thu hút sự chú ý nhờ sự hiện diện của cá voi. Hình ảnh những con cá voi nhảy lên đớp mồi liên tục, phía trên là đàn chim biển, khiến nhiều người thích thú.
Theo thông tin ghi nhận từ chuyên gia lặn, hướng dẫn viên du lịch người địa phương Tommy Toàn, đàn cá voi xanh xuất hiện khoảng một tháng nay tại vùng biển này, ban đầu có 8 con, hiện còn 2 con, gồm một con đực và một con cái (con đực nhỏ hơn). Cá voi vào rất gần bờ, có khi cách bờ chừng 500 m.
TS Hoàng Xuân Bền, Phó Viện trưởng Viện Hải dương học, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, cho biết xuất hiện cá voi ở vùng biển Việt Nam là hiện tượng bình thường. Hàng năm không hiếm các cá thể cá voi hay cá heo dạt vào bờ. Tuy nhiên ông cho biết, ở những vùng biển gần bờ khá hiếm việc xuất hiện cá voi khỏe mạnh, thường chủ yếu là cá heo.
Theo TS Bền, chưa có căn cứ khoa học nào về việc cá voi chỉ xuất hiện ở vùng biển này mà không ở nơi khác, chỉ có thể lý giải nguyên nhân do cá voi di chuyển theo nguồn thức ăn của chúng. Cứ đến mùa này hàng năm, những loại cá nhỏ (nguồn thức ăn) theo dòng nước vào bờ nên thu hút cá voi vào kiếm ăn. "Việc xuất hiện cá voi là tín hiệu tốt, ít nhất cho thấy môi trường sống của nó không bị tác động quá nhiều và khu vực đó vẫn còn thức ăn nên cá voi di chuyển đến kiếm ăn", ông nói.
Cũng theo TS Bền, khả năng cá voi dạt vào bờ do nguồn nước ô nhiễm là không có sơ sở, bởi cá voi thường sống ngoài khơi, vùng biển sâu. Mức độ dạt vào bờ chỉ khi loài này bị đau bệnh hoặc tai nạn như va chạm tàu, bị tấn công. Việc ô nhiễm nước không ảnh hưởng nhiều đến cá voi hoặc rất ít như ăn phải rác thải nhựa, tích tụ trong dạ dày cá voi.
Đồng tình, TS Võ Văn Quang, Trưởng phòng Động vật có xương sống biển, Viện Hải dương học, cho biết cá voi chủ yếu xuất hiện là do di cư theo nguồn thức ăn của chúng là đàn cá mồi (có thể là các loài cá nhỏ như cá cơm, cá trích hay sinh vật nổi, thậm chí ruốc). Còn vì sao nhiều cá mồi lại do yếu tố môi trường, dòng chảy và dinh dưỡng ở vùng biển đó quyết định.
Sự xuất hiện của cá voi có phải là dấu hiệu hệ sinh thái biển khỏe mạnh hay không, theo TS Quang khó để đánh giá nếu chỉ bằng quan sát, phải cần thu mẫu để phân tích. Song ông cho biết các bức ảnh cho thấy môi trường biển khu vực Đề Gi có nước tương đối trong xanh.
Chuyên gia về thú biển cho biết theo các nghiên cứu trên thế giới, thực tế một số loài cá voi phân bố vùng biển Việt Nam khá nhiều, nằm ở phần khu vực mở rộng, còn ở những nơi không phải vùng tập trung thì thi thoảng mới có. Ông Quang cho hay, đến nay cá voi chỉ xuất hiện ở một vài khu vực, ví dụ trước đây vài con ở vùng Bến Tre bị mắc cạn, được giải cứu, hay gần nhất lần trước đó hồi tháng 7 cũng ở Bình Định.
Theo người dân địa phương, hầu như năm nào vùng biển này cũng có cá voi xuất hiện một hai ngày, riêng năm nay ở lại lâu hơn. TS Quang lý giải việc cá voi thường chỉ ở vài ngày có hai khả năng, một là chúng bắt hết mồi rồi di chuyển qua vùng khác, hai là ngư dân đánh bắt cá khiến cá mồi giảm nhanh nên thời gian cá voi ở khu vực ngắn lại. "Việc ở lại một tuần đến mười ngày là điều khá thú vị, việc ở lại khá lâu nhiều khả năng do khu vực có cá mồi tập trung nhiều", ông nói và thêm rằng cần bảo vệ vùng nước, bảo tồn cho loài đó xuất hiện trong thời gian dài sẽ là cơ hội để phát triển du lịch sinh thái như quan sát cá voi.
Cả hai chuyên gia đều cho rằng việc nhận biết cá voi phải căn cứ vào tên khoa học, dựa theo đặc điểm loài. "Cá voi xanh là cách người dân gọi chung loài này bởi trông có màu xanh lam dưới nước, nhưng việc gọi đúng tên phải quan sát kỹ đặc điểm ví dụ gờ dưới bụng, màu sắc lưng, vây ngực hay gờ trên đầu cá...", TS Quang nói.
TS Quang cho biết, cá voi có thân hình lớn, có loài nặng tới cả chục tấn, ví dụ loài cá voi Bryde sẽ dài khoảng 15 m, nặng khoảng 10 tấn. Ông cho biết khi quan sát các bức ảnh chụp tại Đề Gi, nhận thấy một số con cá voi có gờ trên đầu, một số không, điều này cho thấy khả năng khu vực xuất hiện tới hai loài.
Khẳng định cá voi không phải loài cá dữ, không cố tình tấn công con người, song ông khuyến cáo nếu gặp trường hợp cá đang há miệng đớp mồi thì tốt nhất tránh đối đầu, cần bơi né ra bởi chỉ cần chúng lao nhanh thì khả năng nuốt thẳng người vào dạ dày là có thể xảy ra. Bên cạnh đó, đuôi cá voi được coi là vũ khí để chúng chống lại kẻ thù như các loài cá mập hoặc cá voi sát thủ khi đập mạnh xuống, nên có thể gây ra thương tích, tốt nhất nên dời khỏi khu vực của cá voi để quan sát khi thấy chúng.
Ông Quang cho biết thêm, cá voi là loài cá hiền, được ngư dân tôn thờ xem loài này như "cá ông", "cá thần" và thuộc nhóm kích thước lớn đang bị nguy cơ cao tuyệt chủng, nên cần bảo vệ.
Như Quỳnh
- Đàn cá voi xanh xuất hiện ở biển Đề Gi