Sau hơn 2 năm đối mặt với đại dịch COVID-19, con người đã đạt được những chiến thắng nhất định, và cả những thất bại mà chúng ta phải chấp nhận. Nhiều chuyên gia y tế bây giờ đồng ý rằng thế giới, hay thậm chí từng quốc gia không thể loại bỏ triệt để virus SARS-CoV-2 trong chiến lược gọi là "zero COVID".
Nhưng với việc chúng ta đã có được vắc-xin, và các biến chủng của COVID-19 dường như đang gây bệnh nhẹ đi, nhiều nhà dịch tễ học nói rằng đại dịch sẽ sớm kết thúc và COVID có thể sẽ sớm trở thành một căn bệnh giống như cúm mùa.
Xét cho cùng, cả COVID và cúm mùa đều đều do một loại virus đường hô hấp nguy hiểm gây ra, chúng sinh sôi và bùng phát theo theo mùa và chu kỳ hằng năm.
Nhưng Benjamin Maze, một nhà bệnh lý học lâm sàng người Mỹ, cây bút bình luận y tế và chính sách cho tờ The Atlantic muốn đề xuất một ẩn dụ mới giúp chúng ta nghĩ về giai đoạn tới đây của đại dịch:
""Bình thường mới" sẽ đến khi chúng ta thừa nhận các rủi ro của COVID đã trở nên giống với những nguy cơ của hành vi hút thuốc lá — khi số ca tử vong do COVID sẽ tăng đến mức bằng những cái chết do hút thuốc gây ra", Maze viết.
Sự tương đồng đáng ngạc nhiên giữa thuốc lá và COVID
Theo Maze, trong giai đoạn mới của đại dịch, khi phần lớn dân số đã được huấn luyện hệ miễn dịch với vắc-xin COVID-19, bản thân mầm bệnh không còn là mối nguy hiểm như trước nữa.
Thay vào đó, hành vi của mỗi người mới là thứ chúng ta cần phải để ý. Maze so sánh lựa chọn không tiêm vắc-xin COVID-19 lúc này sẽ gây ra những rủi ro giống như hành vi hút thuốc lá.
Việc không đeo khẩu trang và tiếp xúc với người khác cũng giống như hút thuốc lá nơi đông người. Trẻ em hiện là đối tượng chưa được tiêm vắc-xin cũng sẽ bị ảnh hưởng nhiều nhất từ điều đó, giống như chúng hít phải khói thuốc thụ động.
Và những hậu quả mà COVID-19 và chứng hậu COVID có thể để lại trên lá phổi của bạn, trong nhiều trường hợp cũng sẽ giống với người hút thuốc lá lâu năm.
Con số tử vong tiếp tục là một tham chiếu ủng hộ so sánh giữa COVID trong tình hình mới và đại dịch thuốc lá. Tính riêng tại Hoa Kỳ, thuốc lá đã giết chết hơn 400.000 người mỗi năm.
Andrew Noymer, giáo sư y tế công cộng tại Đại học California Irvine cho biết COVID cũng có thể tiếp tục gây ra vài trăm nghìn ca tử vong ở Mỹ mỗi năm – và gọi đó là "một kịch bản xấu nhất có thể xảy ra trong thực tế".
COVID sau đó cũng sẽ quét sạch tất cả những tiến bộ về y tế công cộng, và cả mức tăng tuổi thọ mà chúng ta đã tích lũy được trong hai thập kỷ qua, nhờ những nỗ lực ngăn chặn và giảm thiểu thuốc lá.
"Không nói quá, vắc-xin COVID là một trong những liệu pháp an toàn và hiệu quả nhất trong y học hiện đại. Một người trưởng thành chưa được tiêm phòng có nguy cơ tử vong do COVID cao hơn 68 lần so với người đã được tiêm chủng", Maze cho biết.
Bây giờ hãy nhìn sang thuốc lá: Người hút thuốc có nguy cơ mắc ung thư phổi cao gấp 15 đến 30 lần . Bỏ thuốc lá cũng giống như bạn nhận được một liều vắc-xin mạnh mẽ, một vắc-xin có thể xóa bỏ hầu hết nguy cơ mắc các căn bệnh nguy hiểm do thuốc lá gây ra và cả nguy cơ tử vong vì chúng.
"Tuy nhiên, những người hút thuốc cũng giống như những người hiện đang từ chối tiêm chủng vắc-xin COVID-19, họ thường tiếp tục lối sống nguy hiểm của họ dù đã được nỗ lực thuyết phục bằng cách này hay cách khác", Maze nói.
Xét về số lượng tuyệt đối, tỷ lệ dân số chưa tiêm phòng COVID-19 tại Mỹ và số người hút thuốc hiện cũng khá khớp với nhau: CDC cho biết con số lần lượt là 13% và 14% tính trên dân số người trưởng thành ở Mỹ. Phần lớn tỷ lệ này rơi vào nhóm có học thức thấp và điều kiện kinh tế kém.
Và chính sự do dự vắc-xin ở Hoa Kỳ đã đang gây ra hơn 163.000 ca tử vong do COVID-19, mà lẽ ra đã có thể phòng ngừa được. Con số vẫn còn sẽ tiếp tục tăng.
Tỷ lệ tiêm chủng thấp khiến COVID tăng mạnh và bệnh viện trở nên quá tải. Điều này sẽ gây ảnh hưởng lên cả các dịch vụ y tế thông thường và khiến hàng nghìn người thiệt mạng vì mắc các căn bệnh khác nhưng không được điều trị kịp thời.
Các quốc gia như Đan Mạch và Thụy Điển đã gỡ bỏ hoàn toàn các biện pháp hạn chế với COVID. Họ tự tin làm như vậy không phải vì virus không còn lưu hành, hay vì họ đã đạt được khả năng miễn dịch cộng đồng nhờ lây nhiễm tự nhiên. Các quốc gia này chỉ đơn giản đã hoàn thành xuất sắc kế hoạch tiêm chủng của họ.
Tổng thống Joe Biden vì vậy đã nói COVID-19 tiếp tục là đại dịch của những người chưa được tiêm chủng. Cuộc khủng hoảng sẽ còn kéo dài, nếu mọi người còn do dự vắc-xin.
Cuộc chiến với COVID sẽ trường kỳ như cuộc chiến chống thuốc lá
Bởi mối đe dọa từ COVID-19 hiện đang chuyển sang tập trung vào hành vi, Maze nói rằng nó sẽ là một cuộc chiến trường kỳ. Nếu vậy, chúng ta có thể học được nhiều bài học từ chiến dịch chống thuốc lá trong hơn 50 năm qua.
Ví dụ, nhiều chiến dịch khuyến khích bỏ thuốc đã hoạt động hiệu quả bằng các phần thưởng tiền mặt. Cảnh báo trực quan bằng hình ảnh trên vỏ bao bì thuốc lá, biện pháp thuế và xây dựng các không gian cấm hút thuốc, nhà máy, cơ quan xí nghiệp không khói thuốc cũng là những bài học áp dụng được sang cho COVID.
Một số chiến dịch tiêm chủng ở nhiều quốc gia cũng đã thưởng tiền hoặc bia miễn phí cho những người tiêm vắc-xin COVID. Và chính quyền các thành phố cũng đã từng thiết lập các lệnh hạn chế người chưa tiêm vắc-xin tới nhà hàng, quán bar, rạp chiếu phim và các địa điểm công cộng khác.
Trong hơn 5 thập kỷ, phong trào chống thuốc lá có thể được ví như một cuộc thập tự chinh. Nó đã giúp số người lớn hút thuốc ở Mỹ giảm từ một phần hai xuống chỉ còn một phần bảy. Hàng trăm nghìn ca tử vong do ung thư phổi đã được ngăn chặn trong quá trình này.
Nhưng như bạn có thể thấy, chiến đấu với hành vi và thói quen của con người không phải câu chuyện một sớm một chiều. Đó phải là một nỗ lực bền bỉ, xuyên suốt và kiên trì.
Hãy nhìn sang phong trào chống vắc-xin vẫn còn đang tiếp tục như hiện nay để thấy. Chúng ta vẫn không thể thuyết phục những người chống vắc-xin ngoan cố đi tiêm chủng.
Một khảo sát của Kaiser Family Foundation đầu năm 2022 cho thấy có tới 17% số người được hỏi nói rằng họ chắc chắn sẽ không bao giờ tiêm phòng COVID, và chỉ làm vậy nếu bị bắt buộc. Ngay cả đối với nhóm người đã tiêm 2 mũi vắc-xin, có 41% sẽ nói họ không tiêm mũi ba.
Và chúng ta cũng không thể mong chờ những người cứng đầu này sẽ thay đổi ý kiến của họ chỉ sau một đêm, thậm chí một năm hay vài năm. Họ sẽ vẫn ngoan cố giống như những người không muốn bỏ thuốc lá.
Vì vậy theo Maze, bình thường mới của COVID sẽ đưa chúng ta vào một cuộc chiến trường kỳ kéo dài hàng thập kỷ như cuộc chiến chống thuốc lá. Ở đó, chúng ta sẽ phải chấp nhận các tiến bộ sẽ đến chậm rãi, nếu nỗ lực chúng ta bỏ ra là đáng kể.
Maze đề xuất một số biện pháp dài hạn mà các chính phủ có thể áp dụng như tăng phí bảo hiểm y tế cho những người chưa được tiêm chủng COVID-19, giống như cách họ đã làm đối với những người hút thuốc, cảnh báo nguy cơ mắc COVID-19 nặng và các triệu chứng hậu COVID đối với những người chưa tiêm chủng bằng ảnh trực quan.
Các cơ quan, trường học có thể thêm vắc-xin COVID vào danh sách tiêm chủng bắt buộc. Tiếp tục hạn chế người đủ điều kiện nhưng không tiêm chủng đến các địa điểm công cộng.
Nhưng dù thế nào đi chăng nữa, "COVID có khả năng vẫn sẽ là kẻ giết người hàng đầu trong một khoảng thời gian", Maze nói.
Đại dịch sẽ chưa thể biến mất, nên khi chúng ta chuyển từ chiến lược "zero COVID" sang thích ứng với dịch bệnh, nhìn nhận COVID giống như một cuộc thập tự chinh giống với chiến dịch chống thuốc lá sẽ giúp chúng ta tiếp cận các chính sách dài hạn hiệu quả hơn.
Tham khảo
Lấy link