Tái cấu trúc Hệ tri thức Việt số hóa
Việc Thủ tướng Chính phủ ký quyết định giải thể Ban Chỉ đạo Đề án “Phát triển Hệ tri thức Việt số hóa” và giao Bộ KH&CN tiếp nhận đã chính thức khép lại giai đoạn vận hành mang tính liên ngành, mở ra giai đoạn quản trị thống nhất, chuyên sâu và gắn kết hơn với hệ thống chính sách khoa học - công nghệ. Đây cũng là thời điểm phù hợp để nhìn lại hành trình gần 8 năm kể từ khi hệ tri thức ra mắt vào ngày 1/1/2018, với mục tiêu tạo ra bách khoa toàn thư mở của Việt Nam, kết nối tri thức và thúc đẩy sự tham gia của người dân vào đổi mới sáng tạo.
Trong giai đoạn đầu, dự án tập trung vào xây dựng nền tảng, thử nghiệm mô hình và huy động sự tham gia từ cộng đồng. Các hợp phần như Hệ tri thức, Kho dữ liệu mở, Ngân hàng hỏi đáp và Kho ứng dụng đã bước đầu hình thành hệ sinh thái tri thức toàn diện. Tuy nhiên, để đi từ giai đoạn xây dựng nền móng sang giai đoạn phát triển bền vững, dự án cần mô hình vận hành tinh gọn, có cơ quan chủ trì đủ thẩm quyền, năng lực khoa học và công nghệ để thiết lập chuẩn, tích hợp hệ thống và kết nối dữ liệu với quy mô toàn quốc.
Bộ KH&CN được lựa chọn không chỉ vì là cơ quan quản lý lĩnh vực khoa học - công nghệ, mà còn bởi cơ quan này nắm giữ nhiều trụ cột quan trọng liên quan đến dữ liệu, tiêu chuẩn quốc gia, hệ thống các viện nghiên cứu, mạng lưới đổi mới sáng tạo và đặc biệt là vai trò tham mưu cho Chính phủ trong triển khai Nghị quyết 57-NQ/TW. Khi đề án nằm dưới một đầu mối thống nhất, hệ tri thức sẽ có điều kiện vận hành theo mô hình khoa học, minh bạch và hiệu quả hơn, tránh phân tán nguồn lực và tạo sự liên thông với các nền tảng dữ liệu số quốc gia.
Nghị quyết 57-NQ/TW và vai trò của tri thức số
Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị đặt mục tiêu hình thành hạ tầng số thống nhất, hiện đại, an toàn và mở, coi dữ liệu là tài nguyên chiến lược và nền tảng cho phát triển kinh tế xã hội. Một trong các định hướng quan trọng của nghị quyết là phát triển các nền tảng số dùng chung, tạo cơ chế liên thông dữ liệu giữa các ngành, các lĩnh vực và các cấp chính quyền. Trong cấu trúc hạ tầng dữ liệu quốc gia mà nghị quyết hướng tới, Hệ tri thức Việt số hóa là một mảnh ghép không thể thiếu, bởi nó đóng vai trò lưu trữ, chuẩn hóa, làm giàu, phổ biến và kết nối tri thức phục vụ nhân dân, doanh nghiệp và Chính phủ.
Không chỉ đơn thuần là kho thông tin, hệ tri thức là hạ tầng mềm để dữ liệu có thể “chảy”, tri thức có thể được tổ chức theo cấu trúc, AI có thể học hỏi từ nguồn dữ liệu sạch và chuẩn, và xã hội có thể tiếp cận kho học liệu quốc gia một cách công bằng.
Nghị quyết 57 nhấn mạnh yêu cầu hình thành hệ thống dữ liệu mở, tăng cường chia sẻ, khai thác và sử dụng dữ liệu phục vụ phát triển kinh tế số. Hệ tri thức Việt số hóa chính là một trong các nền tảng có chức năng thu thập, xử lý và phổ biến dữ liệu mở, đồng thời tạo cơ chế để doanh nghiệp và người dân đóng góp, tương tác và cùng tạo ra tri thức mới.
Sự gắn kết giữa Hệ tri thức Việt số hóa và Nghị quyết 57 không chỉ nằm ở mục tiêu công nghệ mà còn ở triết lý: phát triển quốc gia dựa trên dân trí, khoa học công nghệ và tri thức chung của cộng đồng. Khi tri thức được tổ chức trong một hệ thống số hiện đại, xã hội sẽ bước nhanh hơn vào mô hình học tập suốt đời, và nền kinh tế sẽ có hạ tầng tri thức cần thiết để phát triển trong môi trường cạnh tranh dựa trên đổi mới sáng tạo.
Người dân ở mọi tầng lớp có thể truy cập kho tri thức mà không bị giới hạn bởi không gian và điều kiện tiếp cận. Bộ KH&CN dẫn dắt đổi mới sáng tạo tri thức
Trong bối cảnh Nghị quyết 57 yêu cầu chuẩn hóa dữ liệu, liên thông các nền tảng dùng chung và phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo dựa trên công nghệ số, Bộ KH&CN trở thành đơn vị phù hợp nhất để dẫn dắt Đề án Hệ tri thức Việt số hóa trong giai đoạn mới. Vai trò của Bộ thể hiện rõ trên ba phương diện: chuẩn hóa nội dung và dữ liệu, kết nối với hạ tầng dữ liệu quốc gia và thúc đẩy ứng dụng công nghệ để làm giàu tri thức.
Thứ nhất, Bộ KH&CN có năng lực xây dựng và áp dụng các tiêu chuẩn dữ liệu thống nhất. Trong giai đoạn đầu, hệ tri thức chủ yếu dựa trên nội dung đóng góp từ cộng đồng và cơ quan nhà nước, dẫn đến tình trạng không đồng nhất về định dạng, chất lượng và cấu trúc.
Khi Bộ KH&CN tiếp quản, dự án sẽ có điều kiện đưa vào hệ thống các tiêu chuẩn siêu dữ liệu, chuẩn hóa tri thức theo lĩnh vực khoa học, đảm bảo độ chính xác và khả năng tái sử dụng của dữ liệu. Đây là yếu tố nền tảng để AI có thể khai thác hiệu quả, giúp hệ tri thức không chỉ là kho chứa thông tin mà là nền tảng phục vụ phân tích, dự báo và mô phỏng.
Thứ hai, Bộ KH&CN giữ vai trò kết nối hệ tri thức với các cơ sở dữ liệu quốc gia và chuyên ngành. Khi những dữ liệu về khoa học, đổi mới sáng tạo, sáng chế, tiêu chuẩn - đo lường - chất lượng, giáo dục, y tế, kinh tế và xã hội được liên thông, hệ tri thức trở thành cầu nối trung tâm của kiến trúc dữ liệu quốc gia mà Nghị quyết 57 định hình. Điều này không chỉ mở ra dòng chảy dữ liệu lớn hơn mà còn tạo sinh thái tri thức liên ngành, giúp nhà nghiên cứu, doanh nghiệp và người dân dễ dàng truy cập nguồn tri thức liền mạch.
Thứ ba, Bộ KH&CN là cơ quan kiến tạo môi trường đổi mới sáng tạo, nơi doanh nghiệp công nghệ, startup, viện nghiên cứu và cộng đồng tri thức có thể tham gia làm giàu hệ tri thức. Kho ứng dụng và kho dữ liệu mở sẽ trở thành nền tảng cho các doanh nghiệp xây dựng ứng dụng AI, giải pháp phân tích dữ liệu và sản phẩm giáo dục số. Ngân hàng hỏi đáp sẽ trở thành nguồn dữ liệu thực tế để mô hình AI tiếng Việt học hỏi và hoàn thiện. Khi hệ tri thức gắn với hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia, tri thức không còn là tài nguyên tĩnh mà trở thành động lực phát triển.
Hệ tri thức Việt số hóa - hạ tầng mềm trong kỷ nguyên AI
Tinh thần xuyên suốt từ lễ khởi động năm 2018 cho đến giai đoạn tái cấu trúc 2025 là khơi dậy tinh thần ham học hỏi, nuôi dưỡng khát vọng sáng tạo và xây dựng khí thế “bình dân học vụ trên không gian mạng”. Đây là thông điệp cốt lõi mà các lãnh đạo Chính phủ nhiều lần nhấn mạnh, bởi tri thức không chỉ là công cụ mà là nền tảng để mỗi người Việt làm chủ tương lai trong thời đại trí tuệ nhân tạo.
Trong kỷ nguyên AI, một hệ tri thức được chuẩn hóa và mở là điều kiện tiên quyết để Việt Nam phát triển các mô hình AI bản địa có khả năng hiểu tiếng Việt sâu sắc, phản ánh chính xác bối cảnh, văn hóa và tri thức của người Việt. Đây cũng là cách để Việt Nam giảm phụ thuộc vào dữ liệu ngoại nhập, nâng cao chủ quyền số và có thể tham gia cạnh tranh toàn cầu trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo.
Hệ tri thức còn là nền tảng cho xã hội học tập suốt đời. Người dân ở mọi tầng lớp có thể truy cập kho tri thức mà không bị giới hạn bởi không gian và điều kiện tiếp cận. Học sinh có thể sử dụng hệ tri thức như học liệu mở, giảng viên và nhà nghiên cứu có thể khai thác dữ liệu để phát triển công trình khoa học, doanh nghiệp có thể tận dụng dữ liệu mở để đổi mới mô hình kinh doanh. Khi tri thức đến được với mọi người, đất nước sẽ hình thành nền kinh tế dựa trên tri thức, nơi năng suất lao động tăng nhờ khả năng học tập và ứng dụng tri thức tốt hơn.
Từ góc nhìn chính sách, hệ tri thức Việt số hóa là hạ tầng mềm giúp Chính phủ nâng cao năng lực quản lý dựa trên bằng chứng. Các cơ quan có thể sử dụng nguồn tri thức được chuẩn hóa để phân tích, dự báo và xây dựng chính sách khoa học hơn. Đây là điều kiện để hình thành Chính phủ số thẩm thấu dữ liệu - một yêu cầu cốt lõi trong Nghị quyết 57.
Việc giao Bộ KH&CN chủ trì Đề án Hệ tri thức Việt số hóa thể hiện bước chuyển quan trọng trong tư duy lãnh đạo và quản trị dự án. Khi được đặt trong tổng thể triển khai Nghị quyết 57-NQ/TW, hệ tri thức không chỉ là dự án tri thức số mà là một nền tảng của hạ tầng dữ liệu quốc gia, phục vụ phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chủ quyền số. Vai trò của Bộ KH&CN là then chốt trong việc chuẩn hóa, liên thông, tích hợp, làm giàu và phát triển tri thức, đồng thời kết nối hệ tri thức với hệ sinh thái AI và kinh tế số.
Hệ tri thức Việt số hóa, nếu được triển khai đúng hướng, sẽ trở thành một trong những tài sản chiến lược của quốc gia, góp phần nâng tầm trí tuệ Việt Nam trong kỷ nguyên dữ liệu và trí tuệ nhân tạo.
Thái Khang