Ngành bán dẫn thay đổi và yêu cầu nhân lực trình độ cao
Ngành công nghiệp bán dẫn toàn cầu đã trải qua một cuộc chuyển đổi sâu sắc trong hơn mười năm qua. “Toàn bộ chương trình giáo dục và phát triển nguồn nhân lực đều phải điều chỉnh theo sự thay đổi của mô hình mới”, GS. Albert Yeu-Chung Lin, chuyên gia về Semiconductor Intelligence, Đại học Quốc lập Dương Minh Giao Thông (Đài Loan, Trung Quốc) chia sẻ tại diễn đàn Thúc đẩy nguồn nhân lực bán dẫn Việt Nam – Đài Loan sáng 30/10.
Trước đây, giá trị trong ngành chủ yếu đến từ việc thu nhỏ kích thước transistor (bóng bán dẫn) theo định luật Moore. Tuy nhiên, theo Giáo sư, “đến nay, việc thu nhỏ hơn nữa gần như là bất khả thi”. Thay vào đó, giá trị mới được tạo ra từ các hướng đi khác: đóng gói tiên tiến, vật liệu mới, tích hợp 3D và các công nghệ quang tử học.
GS. Albert Yeu-Chung Lin, chuyên gia về Semiconductor Intelligence, Đại học Quốc lập Dương Minh Giao Thông trình bày Chiến lược phát triển nguồn nhân lực cho ngành công nghiệp bán dẫn. Ảnh: Du Lam Sự thay đổi đó dẫn đến việc ngành bán dẫn không còn chỉ xoay quanh thiết kế, sản xuất và lắp ráp như trước. Nhiều công đoạn mới xuất hiện, đòi hỏi nhân lực có kiến thức liên ngành: vật lý, hóa học, vật liệu, tự động hóa và trí tuệ nhân tạo.
Tại Việt Nam, nhu cầu nhân lực bán dẫn đang tăng mạnh. Theo Chương trình "Phát triển nguồn nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn đến năm 2030, định hướng đến năm 2050", đến năm 2030, Việt Nam đặt mục tiêu đào tạo ít nhất 50.000 nhân lực có trình độ từ đại học trở lên, trong đó ít nhất 42.000 kỹ sư, cử nhân và ít nhất 7.500 thạc sĩ, 500 nghiên cứu sinh.
Ông Albert Yeu-Chung Lin nhận xét, tỷ lệ nhân lực bán dẫn trình độ cao hiện nay của Việt Nam vẫn còn thấp và cần được tăng cường. Các khâu giá trị cao như nghiên cứu vật liệu, thiết kế kiến trúc chip hay phát triển công nghệ đóng gói 3D đang thiếu nhân lực trình độ cao. Đây chính là khoảng trống mà lực lượng thạc sĩ, tiến sĩ cần được khuyến khích để lấp đầy.
Đồng quan điểm, GS. Konrad Young, Giám đốc Học viện Đổi mới Học thuật ngành Công nghiệp, nguyên Giám đốc Trung tâm R&D, Tập đoàn TSMC, cho rằng việc đào tạo kỹ sư bán dẫn nên “bắt đầu với cái nhìn hướng về mục tiêu cuối cùng”, đó là áp dụng kiến thức khoa học vào thực tiễn.
Ông thừa nhận, trong 4 năm học điện – điện tử tại đại học, dù học được nhiều thứ nhưng ông không hiểu rõ cách dùng trong thực tế. Phải đến khi sang học tiến sĩ tại Đại học Berkeley (Mỹ), ông mới nhận ra mục đích thật sự của những gì đã học.
Bán dẫn Trung Quốc bứt phá nhờ điều chỉnh
Kinh nghiệm từ các nền kinh tế có ngành công nghiệp bán dẫn hùng mạnh cho thấy vai trò của nhân lực trình độ sau đại học là không thể thay thế.
Tại Trung Quốc, mỗi năm có khoảng 200.000 sinh viên học vi điện tử, nhưng nước này vẫn thiếu 300.000 kỹ sư bán dẫn. “Trên lý thuyết, chỉ cần một năm rưỡi là có thể lấp đầy khoảng trống, nhưng suốt 7 năm qua con số thiếu hụt đó vẫn không thay đổi,” Giáo sư Albert Yeu-Chung Lin kể lại. Nguyên nhân, theo ông, là “chỉ khoảng 12% sinh viên sau khi tốt nghiệp thực sự làm việc trong ngành bán dẫn - phần còn lại rẽ hướng sang lĩnh vực khác do mức lương quá thấp”.
Năm 2018, tỷ lệ nhân lực trình độ cao của Trung Quốc chỉ khoảng 1% tiến sĩ và 15% thạc sĩ. Sau đó, Trung Quốc đã tăng gấp ba số tiến sĩ và gấp đôi số thạc sĩ, dẫn đến hiệu suất ngành tăng rõ rệt.
GS. Konrad Young, Giám đốc Học viện Đổi mới Học thuật ngành Công nghiệp, nguyên Giám đốc Trung tâm R&D, Tập đoàn TSMC. Ảnh: Du Lam Ở Đài Loan, trung tâm sản xuất chip lớn nhất thế giới, tỷ lệ này còn cao hơn: thạc sĩ chiếm phần lớn lực lượng lao động, còn tiến sĩ chiếm khoảng 3-5%. Nhờ đó, các doanh nghiệp như TSMC có thể đảm nhận cả các khâu giá trị cao như đóng gói tiên tiến, lĩnh vực trước đây “bị coi là lợi nhuận thấp” nhưng giờ đã trở thành “động lực tăng trưởng chính”.
Đối chiếu với Việt Nam, chuyên gia nhận định cơ cấu nhân lực hiện tại “rất giống Trung Quốc năm 2018” và cần điều chỉnh để đạt mục tiêu cạnh tranh quốc tế.
Từ kinh nghiệm của mình, ông đưa ra 4 đề xuất hành động cụ thể, bao gồm tăng tỷ lệ đào tạo sau đại học, đặc biệt ở các ngành chuyên sâu như vật liệu, thiết kế vi mạch và quang tử; xây dựng chiến lược dài hạn để tạo dòng nhân lực liên tục, khuyến khích học sinh, sinh viên chọn ngành bán dẫn; kết hợp với các trường quốc tế để mở chương trình chứng chỉ nghề và đào tạo ngắn hạn; ứng dụng phòng thí nghiệm ảo (virtual lab) để sinh viên ở nhiều trường có thể thực hành và nghiên cứu mà không phụ thuộc vào cơ sở vật chất vật lý.
Một giải pháp khác là xây dựng ‘hồ chứa nhân lực bán dẫn’, cơ chế giúp điều tiết cung cầu lao động trong ngành. “Việc có sẵn một nguồn nhân lực dự trữ không chỉ giúp cân bằng thị trường mà còn tạo điều kiện điều chỉnh linh hoạt khi nhu cầu tăng hoặc giảm”, ông đề xuất.
Theo ông, cung thiếu một chút sẽ tốt hơn dư thừa, vì “chỉ khi mức lương đủ hấp dẫn thì ngành bán dẫn mới thu hút được nhân tài”.
Liên quan đến đào tạo, GS. Konrad Young, Giám đốc Học viện Đổi mới Học thuật ngành Công nghiệp nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết nối giữa nhà nước, doanh nghiệp và các cơ sở đào tạo trong việc phát triển nhân tài bán dẫn. Ngoài ra, sinh viên kỹ thuật cũng cần được đào tạo về nhân văn và giao tiếp để trở thành những kỹ sư vừa giỏi chuyên môn, vừa nhân hậu.
Đánh giá cao hệ sinh thái bán dẫn toàn diện của Đài Loan, ông Vũ Quốc Huy, Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC), cho rằng nếu kết hợp với tiềm năng của con người Việt Nam, hai bên có thể cùng nhau tạo nên một liên minh vững mạnh tham gia sâu hơn vào hệ sinh thái bán dẫn toàn cầu, bồi dưỡng một thế hệ kỹ sư mới, tạo ra những đột phá công nghệ tiếp theo.
Nhằm thiết lập khuôn khổ hợp tác dài hạn giữa Việt Nam – Đài Loan (Trung Quốc) về đào tạo, nghiên cứu, trao đổi giảng viên – sinh viên và phát triển nhân lực cho ngành công nghiệp bán dẫn, Văn phòng Chương trình học bổng INTENSE tại Việt Nam đã được khai trương.
Cùng với đó, Lễ trao Biên bản ghi nhớ hợp tác triển khai Chương trình Học bổng INTENSE tại Việt Nam giữa NIC và Đại học Khoa học Công nghệ Quốc lập Đài Loan (NTUST) diễn ra ngày 30/10, với sự tham gia của nhóm trường đại học Việt Nam trong giai đoạn đầu như Đại học Bách khoa Hà Nội, Đại học Quốc gia Hà Nội, Trường Đại học Điện lực, Trường Đại học Giao thông vận tải cùng một số cơ sở đào tạo khác.
Học bổng INTENSE tích hợp nguồn lực từ Bộ Giáo dục, doanh nghiệp và các trường đại học Đài Loan với mục tiêu thu hút và đào tạo nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực bán dẫn, STEM, tài chính. Các chương trình đào tạo bao gồm thạc sĩ, liên kết song bằng, văn bằng hai, cao đẳng và thực tập sinh.
Theo GS. Jia-Yush Yen, Chủ tịch Đại học Khoa học Công nghệ Quốc lập Đài Loan, sau thời gian học tập và làm việc tại Đài Loan, các học viên có thể trở về cống hiến cho ngành công nghiệp bán dẫn Việt Nam từ các kinh nghiệm của mình.