3I/ATLAS được phát hiện vào ngày 1/7/2025 bởi hệ thống kính thiên văn ATLAS (Asteroid Terrestrial-impact Last Alert System). Theo ước tính ban đầu, sao chổi này có đường kính khoảng 10–20 km và di chuyển với vận tốc hơn 60 km/giây.
Tốc độ này nhanh gấp gần 9 lần so với vận tốc cần thiết để một vật thể có thể thoát khỏi lực hấp dẫn của Trái Đất. Dữ liệu quỹ đạo cho thấy nó không thuộc Hệ Mặt Trời, mà là một "vị khách" đến từ khoảng không gian giữa các vì sao.
Khi được phát hiện, 3I/ATLAS đã đi vào vùng quỹ đạo của Sao Mộc, cách Mặt Trời khoảng 670 triệu km, với vận tốc khoảng 61,3 km/giây. Dưới tác động của lực hấp dẫn Mặt Trời, nó tiếp tục di chuyển sâu hơn vào Hệ Mặt Trời, đạt tốc độ 63,1 km/giây khi tiến gần quỹ đạo giữa Sao Mộc và Sao Hỏa.
Dự kiến vào ngày 29/10/2025, 3I/ATLAS sẽ đạt điểm cận nhật vị trí gần Mặt Trời nhất ở khoảng cách 203 triệu km, tương đương 1,36 đơn vị thiên văn (AU), với vận tốc hơn 68 km/giây.
Điều thú vị là, mặc dù bị lực hấp dẫn của Mặt Trời "kéo lại", 3I/ATLAS không thể bị giữ lại trong Hệ Mặt Trời. Tốc độ của nó vượt xa vận tốc thoát ly của Mặt Trời (khoảng 42,1 km/giây tại quỹ đạo Trái Đất), nên sau khi đi qua điểm cận nhật, nó sẽ tiếp tục rời xa.
Khi đến tháng 1/2026, vật thể này sẽ băng qua vùng quỹ đạo của Trái Đất ở khoảng cách gần nhất là 1,8 AU, tức hơn 270 triệu km và không gây ra bất kỳ mối đe dọa nào. Sau đó, vào tháng 3/2026, 3I/ATLAS sẽ vượt ra ngoài quỹ đạo Sao Hải Vương, tốc độ giảm còn khoảng 62 km/giây, rồi dần rời khỏi phạm vi ảnh hưởng hấp dẫn của Mặt Trời trong vài nghìn năm tới.
Các tính toán cho thấy, sau khoảng 4.000 năm, 3I/ATLAS sẽ hoàn toàn thoát khỏi "vùng kiểm soát" của Mặt Trời và tiếp tục hành trình đơn độc giữa các vì sao. Khi rời xa, vận tốc của nó sẽ trở về khoảng 58 km/giây, cũng chính là vận tốc ban đầu khi nó đi vào Hệ Mặt Trời.
Theo các nhà thiên văn học, nguồn gốc của 3I/ATLAS nằm ở "đĩa dày" của Ngân Hà, một khu vực cổ xưa nơi các ngôi sao có tuổi đời hơn 8 tỷ năm. Phân tích thành phần hóa học cho thấy sao chổi này hình thành từ vật chất cực kỳ nguyên thủy, có thể đã bị phóng ra khỏi một hệ sao lùn đỏ cách đây hàng tỷ năm. Điều đó khiến tuổi của 3I/ATLAS được ước tính vào khoảng 7-11 tỷ năm, già hơn cả Mặt Trời của chúng ta.
Câu hỏi được nhiều người đặt ra là: làm sao một vật thể di chuyển với tốc độ cao như vậy lại bị lực hấp dẫn của Mặt Trời "kéo" vào Hệ Mặt Trời? Câu trả lời, theo các chuyên gia, nằm ở hướng di chuyển tự nhiên của nó.
3I/ATLAS vốn đang di chuyển theo quỹ đạo trong không gian liên sao, và tình cờ quỹ đạo ấy cắt ngang vùng Hệ Mặt Trời. Khi đến gần, lực hấp dẫn Mặt Trời chỉ làm thay đổi một phần nhỏ vận tốc và hướng đi của nó, chứ không đủ mạnh để giữ lại.
Thực tế, khi đi vào vùng có ảnh hưởng hấp dẫn của Mặt Trời, sao chổi bị gia tốc thêm một chút, vận tốc tăng từ 58 lên 68 km/giây tại điểm cận nhật. Sau khi rời xa, nó lại giảm về mức ban đầu. Ngoài ra, hướng bay của 3I/ATLAS cũng bị lệch khoảng 12 độ, dịch chuyển từ chòm Nhân Mã sang chòm Xà Phu, hiện tượng tương tự "thấu kính hấp dẫn" trong thiên văn học.
3I/ATLAS là vật thể liên sao thứ ba từng được con người phát hiện, sau hai tiền bối nổi tiếng là 1I/'Oumuamua (phát hiện năm 2017) và 2I/Borisov (năm 2019). Mỗi lần một thiên thể như vậy đi qua Hệ Mặt Trời, giới khoa học lại có cơ hội quý giá để nghiên cứu vật chất nguyên thủy bên ngoài, giúp hiểu rõ hơn về quá trình hình thành sao, hành tinh và thậm chí là sự sống.
Dù hầu hết giới thiên văn học xem 3I/ATLAS là một sao chổi liên sao thông thường, một số giả thuyết táo bạo vẫn được đặt ra. Nhà vật lý nổi tiếng Avi Loeb của Đại học Harvard từng gợi ý rằng một số vật thể tương tự như 'Oumuamua có thể là tàu thăm dò của nền văn minh ngoài Trái Đất ngụy trang dưới hình dạng sao chổi.
Tuy nhiên, đến nay không có dấu hiệu nào cho thấy 3I/ATLAS mang bản chất nhân tạo hay có hoạt động bất thường. Tất cả các dữ liệu quan sát được đều tuân theo các định luật vật lý quen thuộc.
Hiện các đài quan sát trên khắp thế giới đang dõi theo từng bước tiến của 3I/ATLAS khi nó tiến gần Mặt Trời và Trái Đất. Với công nghệ kính thiên văn và máy quang phổ hiện đại, các nhà khoa học hy vọng có thể thu thập thêm dữ liệu về cấu trúc, thành phần và quỹ đạo của vật thể này.
3I/ATLAS không chỉ là một "vị khách xuyên thiên hà" hiếm hoi, mà còn là "chứng nhân" cổ xưa của thời kỳ hình thành vũ trụ. Việc nghiên cứu nó có thể mang đến những hiểu biết mới về lịch sử tiến hóa của Ngân Hà và hành trình ra đời của các hệ hành tinh như chính Hệ Mặt Trời của chúng ta.
Trong những tháng tới, khi nó tiến gần hơn đến khu vực nội Hệ Mặt Trời, cộng đồng thiên văn toàn cầu đang háo hức chờ đợi những phát hiện tiếp theo – có thể hé lộ thêm bí mật về vũ trụ bao la mà con người mới chỉ bắt đầu khám phá.
Lấy link