Công nghệ thông tin và truyền thông là thanh gươm hai lưỡi, vừa mang trong mình tiềm năng to lớn cho sự phát triển của xã hội, lại đồng thời mở ra những cánh cửa mới cho tội phạm. Nhờ khả năng phủ sóng trên diện rộng và tiếp cận tới hầu hết các tầng lớp trong xã hội, chúng góp phần làm gia tăng tỷ lệ và sự đa dạng của các hành vi phạm pháp, cùng lúc đó gây ảnh hưởng tiêu cực đến các quốc gia, doanh nghiệp, cũng như đời sống của từng cá nhân và toàn thể cộng đồng.
Từ nhận định ấy, nhu cầu về một khuôn khổ pháp lý toàn cầu để ứng phó với các thách thức an ninh mạng đã trở thành yêu cầu cấp thiết của thời đại số.
Tội phạm mạng trở thành mối đe dọa toàn cầu trong kỷ nguyên kết nối
Tội phạm vốn là một phần của xã hội loài người, từ thời chưa có internet cho đến khi không gian số định hình lại toàn bộ cách thức chúng hoạt động. Nếu như trước đây, trộm cắp, lừa đảo hay bạo lực đòi hỏi sự tiếp xúc trực tiếp giữa thủ phạm và nạn nhân, bị giới hạn bởi khoảng cách địa lý, thì Internet đã xóa bỏ mọi ranh giới ấy.
Tính đến năm 2024, hơn 60% dân số toàn cầu đã kết nối trực tuyến. Không gian số mở rộng mang lại cơ hội phát triển chưa từng có, song cũng kéo theo hàng loạt rủi ro mới về an ninh mạng, khi tội phạm tận dụng công nghệ để mở rộng quy mô, phạm vi và mức độ tinh vi.
Ảnh minh họa.
Thủ phạm có thể là cá nhân hoặc tổ chức tội phạm có cấu trúc, lợi dụng tính ẩn danh và khả năng tiếp cận dễ dàng của thế giới số. Theo Liên Hợp Quốc, tội phạm mạng được chia thành hai nhóm chính: tội phạm sử dụng công nghệ thông tin để thực hiện các hành vi truyền thống như lừa đảo, buôn bán bất hợp pháp hay kích động bạo lực, bên cạnh đó là tội phạm phụ thuộc vào công nghệ, gồm các hành vi chỉ có thể thực hiện thông qua hệ thống công nghệ như tấn công mạng, phát tán mã độc, lừa đảo qua email hay đánh cắp danh tính.
Nhu cầu cấp bách về một công ước quốc tế
Trong bối cảnh tội phạm mạng ngày càng vượt khỏi biên giới quốc gia, một công ước quốc tế về hợp tác phòng, chống tội phạm công nghệ trở thành yêu cầu tất yếu. “Công ước” (Convention) là một hiệp ước đa phương chính thức được nhiều quốc gia tham gia, thường được đàm phán dưới sự bảo trợ của các tổ chức quốc tế như Liên Hợp Quốc, và mang tính “mở” để nhiều quốc gia cùng ký kết, phê chuẩn.
Các công ước như vậy thường tập trung vào những vấn đề toàn cầu như môi trường, nhân quyền hay tội phạm xuyên quốc gia, nhằm xây dựng nền tảng pháp lý chung và thúc đẩy sự phối hợp hiệu quả giữa các quốc gia.
Ngày 27/12/2019, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc đã thông qua Nghị quyết 74/247, thành lập Ủy ban chuyên trách (Adhoc Committee - AHC) để nghiên cứu khả năng xây dựng một công ước quốc tế về chống sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông vì mục đích tội phạm. Tiếp đó, ngày 26/5/2021, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc ban hành Nghị quyết 75/282, giao cho AHC tổ chức các phiên họp thảo luận và đàm phán dự thảo công ước.
Sau nhiều lần bị trì hoãn do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 và những tranh luận về hình thức, lộ trình, địa điểm tổ chức, tiến trình đàm phán được khởi động chính thức với phiên họp đầu tiên từ ngày 28/2 đến 11/3/2022 tại New York, Hoa Kỳ.
Toàn cảnh phiên họp thông qua Công ước Hà Nội - Ảnh: Thanh Tuấn/PV TTXVN tại Mỹ.
Ngay từ giai đoạn đầu, Việt Nam đã tích cực ủng hộ sáng kiến quan trọng này của Liên Hợp Quốc. Trong giai đoạn 2022-2024, được sự ủy quyền của Chủ tịch nước, đoàn công tác liên ngành của Chính phủ Việt Nam, gồm Bộ Công an, Bộ Ngoại giao cùng các cơ quan liên quan, đã tham gia đầy đủ cả tám vòng đàm phán của công ước. Ngày 24/12/2024, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc chính thức thông qua Công ước về chống tội phạm mạng.
Công ước Hà Nội ra đời trong bối cảnh trong nước, Việt Nam đang đẩy mạnh chiến lược chuyển đổi số với tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị. Nghị quyết khẳng định khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là yếu tố quyết định phát triển của quốc gia, là điều kiện tiên quyết để Việt Nam trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.
Thủ đô Hà Nội vừa xuất hiện trên Công ước, lại vừa là địa điểm diễn ra Lễ ký kết thể hiện sự ghi nhận của cộng đồng quốc tế với những đóng góp tích cực của Việt Nam trong suốt quá trình đàm phán. Đây là lần đầu tiên một địa danh Việt Nam được gắn với một hiệp ước đa phương toàn cầu, đánh dấu cột mốc lịch sử trong 47 năm quan hệ đối tác Việt Nam - Liên Hợp Quốc.
Công ước Hà Nội - nền tảng toàn cầu mới về chống tội phạm mạng
Với tên chính thức là Công ước Liên Hợp Quốc về Chống Tội phạm Mạng (United Nations Convention against Cybercrime), đây là một hiệp ước đa phương quốc tế nhằm thiết lập khung pháp lý toàn cầu để ngăn chặn và chống lại tội phạm mạng, đồng thời tăng cường hợp tác trong việc chia sẻ bằng chứng điện tử, điều tra, truy tố và xét xử các hành vi phạm tội nghiêm trọng.
Công ước hướng tới ba mục tiêu chính: thúc đẩy các biện pháp chống tội phạm mạng hiệu quả hơn, tạo điều kiện hợp tác quốc tế trong phòng ngừa và điều tra, hỗ trợ kỹ thuật và nâng cao năng lực cho các quốc gia đang phát triển.
Theo Văn phòng Liên Hợp Quốc về Ma túy và Tội phạm (UNODC), chưa từng có một công ước toàn cầu nào về tội phạm mạng được thống nhất và thông qua trước đây. Vì vậy, Công ước Hà Nội được kỳ vọng sẽ giúp các quốc gia phản ứng nhanh hơn, phối hợp chặt chẽ hơn và hiệu quả hơn trong ứng phó với các mối đe dọa số.
Vượt lên khía cạnh pháp lý, công ước nhấn mạnh tính bao trùm và công bằng, hỗ trợ năng lực cho các quốc gia có nguồn lực hạn chế, đồng thời bảo đảm rằng an ninh mạng luôn gắn liền với quyền con người và tự do cơ bản. Công ước thiết lập một khuôn khổ hợp tác chưa từng có, hướng đến xây dựng một không gian số toàn cầu an toàn, công bằng và thích ứng với thách thức mới.
Dấu ấn Việt Nam trong hành trình xây dựng công ước toàn cầu
Lễ ký Công ước Hà Nội đại diện cho một cột mốc pháp lý mang ý nghĩa chiến lược đối với Việt Nam trong hành trình khẳng định vị thế trên bản đồ quốc tế. Đây là minh chứng rõ ràng cho năng lực công nghệ, tiềm lực hạ tầng số và khả năng tham gia thiết kế các chuẩn mực toàn cầu về an ninh mạng của Việt Nam trong kỷ nguyên chuyển đổi số.
Ông Nguyễn Minh Vũ, Trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao, phát biểu tại phiên họp Ủy ban chuyên trách thông qua dự thảo Công ước - Ảnh: Báo Điện tử Chính Phủ.
Sự kiện này đồng thời truyền đi hình ảnh một Việt Nam có trách nhiệm toàn cầu: một quốc gia không chỉ quan tâm đến an toàn và quyền riêng tư của người dân trong nước, mà còn đóng góp chủ động vào nỗ lực bảo đảm an ninh mạng, quyền kỹ thuật số và phúc lợi của cộng đồng quốc tế.
Đối với Nhà nước Việt Nam, lễ ký Công ước Hà Nội là lời khẳng định mạnh mẽ cho tinh thần chủ động hội nhập, thể hiện vai trò lãnh đạo có trách nhiệm, sẵn sàng đóng góp vào việc kiến tạo một trật tự số an toàn, công bằng và bền vững cho toàn thế giới.
“Những đóng góp tích cực, chủ động của Việt Nam đã được cộng đồng quốc tế đánh giá cao. Có thể khẳng định, đến nay chúng ta đã có một công ước hoàn chỉnh, bảo đảm phù hợp lợi ích quốc gia và khuôn khổ pháp luật của Việt Nam”, Thứ trưởng Đặng Hoàng Giang trả lời phóng viên báo Nhân Dân.
Lấy link