Chiếc Nhẫn Chúa của Sauron không cần internet, không cần hệ thống lưu trữ dữ liệu, nhưng vẫn khiến các nhân vật từ người thường đến chiến binh cao quý bị tha hóa, bị điều khiển và cuối cùng đánh mất bản thân. Câu chuyện ấy không chỉ là một truyền thuyết kỳ ảo mà còn là lời cảnh báo chính xác về cách dữ liệu và quyền lực thao túng đang vận hành trong thế giới hiện đại.
Chiếc nhẫn không giúp bạn mạnh hơn mà khiến bạn dễ bị đọc vị hơn
Chiếc nhẫn không tạo ra năng lực từ hư không, nó khuếch đại chính xác bản năng, suy nghĩ, cảm xúc của người đeo từ đó mang đến sức mạnh hủy diệt vô biên. Nó khơi dậy đúng điều họ đã có sẵn nhưng chưa được gọi tên. Đó có thể là lòng tham, sự tự ti, nỗi sợ bị bỏ lại hoặc ham muốn vượt lên người khác. Boromir, một chiến binh ưu tú của Gondor, từng là niềm hy vọng của cả vương quốc, nhưng khi đồng hành quá lâu bên Frodo và chiếc nhẫn, anh bắt đầu dao động.
Trong khoảnh khắc không kiềm chế được nữa, anh tấn công Frodo để giành lấy nhẫn rồi lập tức hối hận. Gollum thì trở thành kẻ nghiện ngập, sống chui rúc trong bóng tối, gọi nhẫn là quý báu của tôi. Frodo, dù là người được chọn, cũng không thể tự tay vứt bỏ nhẫn trong giây phút cuối cùng.
Tất cả những điều đó giống hệt cách dữ liệu và hệ thống công nghệ ngày nay vận hành. Một thuật toán không tạo ra ham muốn. Nó chỉ học được bạn muốn gì, sợ gì, sẽ click vào đâu, rồi lặp lại đúng nội dung đó.
Bạn không tự nhiên yêu một thương hiệu. Bạn đã được dẫn đến nó sau ba lần xem quảng cáo, bốn lần dừng mắt trên bài đăng và một email ưu đãi được gửi đúng lúc bạn yếu lòng. Như chiếc nhẫn, hệ thống ngày nay không làm bạn mạnh hơn. Nó khiến bạn dễ bị hiểu, dễ bị dẫn dắt và cuối cùng là dễ mất tự chủ hơn bao giờ hết.
Sauron không cần hiện diện vì hệ thống đã thay ông ta làm điều đó
Một trong những điểm thú vị là Sauron gần như không trực tiếp xuất hiện trong phần lớn câu chuyện. Ông ta chỉ hiện lên dưới dạng một con mắt lửa khổng lồ ở xa.
Nhưng chiếc nhẫn mà ông rèn ra lại mang trong nó một phần linh hồn, một tầng tri thức có khả năng cảm nhận và thao túng bất kỳ ai đeo nó. Những người đó không chỉ bị phát hiện dễ hơn mà còn mất dần khả năng đưa ra lựa chọn đúng đắn.
Hình ảnh ấy giống một cách lạ lùng với dữ liệu cá nhân trong thế giới số. Mỗi lần bạn gõ tìm kiếm, mỗi bước chân bạn được định vị, mỗi giây bạn dừng lại ở một video đều được ghi nhận và phân tích. Dữ liệu ấy kết nối lại, tạo thành một chiếc nhẫn vô hình mà chính bạn đang đeo.
Bạn tưởng rằng mình đang kiểm soát công nghệ nhưng thực chất bạn đã bị công nghệ học xong toàn bộ hành vi. Bạn không cần bị theo dõi bằng mắt thật. Vì bạn đã tự để lại dấu vết hành vi đủ nhiều để không còn chỗ ẩn nấp.
Cái giá của sự tối ưu là mất tự do mà không ai nhận ra
Trong thế giới Trung Địa, chỉ có một cách để ngăn quyền lực tuyệt đối của nhẫn là phá hủy nó. Không ai có thể sử dụng nhẫn mà không bị ảnh hưởng. Không ai có thể dùng quyền lực ấy cho mục đích tốt mà không bị tha hóa. Tolkien không tạo ra một phép ẩn dụ đơn giản. Ông cho thấy quyền lực càng tinh vi, càng nhỏ bé thì mức độ xâm nhập của nó càng sâu.
Đó cũng là vấn đề của Big Data ngày nay. Khi mọi tiện ích đều được cá nhân hóa, khi mọi nền tảng đều đề xuất đúng thứ bạn muốn xem, lúc đó bạn nên đặt câu hỏi. Ai đang cầm dữ liệu ấy. Bạn đã đánh đổi gì để đổi lấy sự thuận tiện. Liệu bạn còn là người quyết định, hay chỉ là bản sao hành vi của chính mình được hệ thống lặp lại.
Lấy link