Ngày 3 tháng 6 năm 1973, tại Triển lãm Hàng không Paris – một trong những sự kiện hàng không lớn và danh giá nhất thế giới – hàng nghìn con mắt đang dõi theo màn trình diễn của một trong những biểu tượng công nghệ hàng không Liên Xô: chiếc máy bay chở khách siêu thanh Tupolev Tu-144.
Tuy nhiên, chỉ sau vài phút ngắn ngủi trên không trung, giấc mơ siêu thanh ấy đã hóa thành cơn ác mộng khi chiếc máy bay vỡ tan trên bầu trời Goussainville, ngoại ô Paris.
Vụ tai nạn không chỉ cướp đi sinh mạng của toàn bộ 6 thành viên phi hành đoàn cùng 8 dân thường dưới mặt đất, mà còn khắc sâu dấu ấn bi thương trong lịch sử hàng không thế giới.
Hơn nửa thế kỷ trôi qua, những câu hỏi xoay quanh nguyên nhân thực sự của vụ tai nạn vẫn còn bỏ ngỏ, tạo nên một trong những bí ẩn lớn nhất của ngành hàng không hiện đại.
Tupolev Tu-144, thường được phương Tây gọi bằng biệt danh “Concordski” – nhằm so sánh với chiếc Concorde của Anh và Pháp – là niềm kiêu hãnh công nghệ của Liên Xô trong cuộc đua siêu thanh giữa thời kỳ Chiến tranh Lạnh.
Đây là máy bay chở khách siêu thanh đầu tiên trên thế giới thực hiện chuyến bay vượt tốc độ Mach 2, trước cả Concorde vài tháng.
Với tốc độ tối đa lên tới 2.430 km/h và tầm bay gần 6.500 km, Tu-144 từng được kỳ vọng sẽ mở ra kỷ nguyên vận tải hàng không siêu tốc của khối Xô Viết, rút ngắn thời gian di chuyển giữa các lục địa.
Trong khuôn khổ Triển lãm Hàng không Paris 1973, Tupolev Tu-144 được kỳ vọng sẽ trình diễn khả năng bay siêu việt để chứng minh ưu thế công nghệ của Liên Xô trước thế giới phương Tây.
Trong những phút đầu tiên của màn trình diễn, chiếc Tu-144 đã gây ấn tượng mạnh với hàng loạt động tác nhào lộn, leo cao và bổ nhào – những thao tác mà một máy bay chở khách hiếm khi thực hiện.
Tuy nhiên, khi chuẩn bị kết thúc màn trình diễn, chiếc máy bay bất ngờ lao xuống với tốc độ cao, vỡ vụn giữa không trung và bốc cháy dữ dội khi rơi xuống một khu dân cư.
Hình ảnh từ các đoạn phim và ảnh chụp tại hiện trường cho thấy chiếc máy bay đã rơi tự do theo chiều thẳng đứng trước khi phát nổ và tan xác.
Các mảnh vỡ của nó rơi trúng nhiều ngôi nhà, khiến 8 người dưới mặt đất thiệt mạng và hàng chục người khác bị thương.
Phi hành đoàn gồm 6 người không ai sống sót. Hàng không dân dụng thế giới bị chấn động bởi thảm họa được xem là vụ tai nạn đầu tiên của một máy bay chở khách siêu thanh trong lịch sử.
Sau vụ tai nạn, hàng loạt giả thuyết đã được đưa ra để lý giải nguyên nhân khiến một chiếc máy bay hiện đại đến vậy lại vỡ tan giữa không trung trong một điều kiện thời tiết lý tưởng.
Một giả thuyết phổ biến cho rằng chiếc Tu-144 đã cố gắng thực hiện một màn trình diễn vượt trội so với Concorde – vốn cũng tham gia trình diễn trong sự kiện này – dẫn tới thao tác bay quá giới hạn an toàn.
Một số nhân chứng cho biết đã thấy máy bay thực hiện cú bổ nhào cực gắt và không thể phục hồi độ cao sau đó.
Một giả thuyết khác gây tranh cãi hơn là việc máy bay Tu-144 có thể đã bị làm nhiễu hoặc buộc phải thay đổi quỹ đạo đột ngột do một chiếc máy bay do thám của Pháp (Mirage III) bay quá gần để chụp ảnh hoặc do thám công nghệ.
Nhiều báo cáo không chính thức khẳng định chiếc Mirage III đã bay sát Tu-144 mà không thông báo cho phía Liên Xô, buộc phi công Tu-144 phải thực hiện thao tác né tránh khẩn cấp, dẫn tới mất kiểm soát.
Tuy nhiên, giả thuyết này chưa từng được xác nhận chính thức, và phía Pháp phủ nhận hoàn toàn việc máy bay của họ tiếp cận Tu-144 ở khoảng cách nguy hiểm.
Một yếu tố khác cũng được xem xét là hệ thống điều khiển bay của Tu-144 khi đó vẫn chưa được hoàn thiện, đặc biệt là trong điều kiện thao tác phức tạp như tại triển lãm hàng không.
Các dữ liệu hộp đen sau đó cho thấy một số tín hiệu bất thường, nhưng không đủ để kết luận một lỗi kỹ thuật cụ thể.
Cần lưu ý rằng Tu-144 vốn được thiết kế với tốc độ và tính năng vượt trội, nhưng chưa có nhiều kinh nghiệm vận hành trong điều kiện trình diễn, càng làm tăng nguy cơ tai nạn.
Bất kể nguyên nhân là gì, hậu quả của vụ tai nạn là vô cùng nghiêm trọng đối với tham vọng siêu thanh của Liên Xô.
Dù chương trình Tu-144 vẫn tiếp tục trong vài năm sau đó, bao gồm cả các chuyến bay thương mại ngắn ngủi giữa Moscow và Alma-Ata (nay là Almaty), nhưng uy tín của nó đã bị tổn hại nặng nề.
Tới năm 1978, sau một vụ tai nạn khác khi máy bay chở hàng bốc cháy trên không, toàn bộ phi đội Tu-144 bị rút khỏi hoạt động thương mại.
Trong khi đó, chiếc Concorde – dù ra mắt sau – đã có lịch sử hoạt động kéo dài hơn ba thập kỷ cho đến khi nghỉ hưu vào năm 2003.
Vụ rơi của Tu-144 cho thấy khoảng cách không nhỏ giữa công nghệ trên lý thuyết và khả năng vận hành thực tế, đặc biệt trong lĩnh vực hàng không siêu thanh đòi hỏi độ an toàn tuyệt đối.
Ngày nay, vụ rơi máy bay Tu-144 vẫn được xem là một trong những tai nạn hàng không nổi tiếng nhất mọi thời đại, không chỉ vì tính chất kỹ thuật đặc biệt của nó, mà còn vì những bí ẩn chưa được giải đáp hoàn toàn.
Trong ký ức của giới hàng không, đây là cột mốc đau thương nhưng cũng là lời nhắc nhở về giới hạn của công nghệ và những bài học an toàn phải trả bằng sinh mạng con người.
Hơn 50 năm đã trôi qua kể từ ngày thảm kịch Tu-144 xảy ra, thế giới vẫn tiếp tục theo đuổi giấc mơ bay siêu thanh, với các dự án mới từ Mỹ, Nhật Bản đến Trung Quốc.
Tuy nhiên, mọi bước tiến đều mang theo cái bóng dài của những bài học lịch sử – trong đó vụ tai nạn năm 1973 chính là một ký ức không thể bị lãng quên.
Lấy link