Ngày định mệnh thay đổi y học hiện đại: Khi thế giới lần đầu đối mặt với 'căn bệnh không tên'

Ngày 5 tháng 6 năm 1981, một báo cáo y tế ngắn gọn đăng trong bản tin hàng tuần của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) đã đánh dấu một bước ngoặt u ám trong lịch sử y học hiện đại.

Báo cáo này mô tả năm trường hợp mắc một dạng viêm phổi hiếm gặp tại Los Angeles, tất cả đều là nam giới trẻ tuổi đồng tính, không có tiền sử suy giảm miễn dịch, nhưng lại mắc một căn bệnh gây tử vong cao mà y học chưa từng ghi nhận đầy đủ.

Không ai ngờ rằng thông báo tưởng chừng nhỏ bé đó lại là hồi chuông đầu tiên cho đại dịch AIDS – một trong những cuộc khủng hoảng sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng và đau thương nhất thế kỷ 20.

Vào thời điểm đó, cộng đồng y tế còn mơ hồ về bản chất của những trường hợp này. Những bệnh nhân bị nhiễm Pneumocystis carinii – một loại nấm gây viêm phổi cơ hội – thường chỉ xuất hiện ở người có hệ miễn dịch suy yếu, như bệnh nhân ghép tạng hay đang điều trị ung thư.

Tuy nhiên, năm người này đều khỏe mạnh trước đó và không có tiền sử bệnh nền. Một điểm chung đáng chú ý là họ đều là người đồng tính nam, điều khiến các nhà khoa học lúc bấy giờ bối rối và thận trọng.

Căn bệnh mới chưa có tên, chưa có nguyên nhân rõ ràng, và càng chưa có phương pháp điều trị hiệu quả.

Chỉ trong vòng vài tháng sau báo cáo đầu tiên, các bệnh viện tại New York, San Francisco và nhiều thành phố lớn khác của Mỹ bắt đầu ghi nhận những ca bệnh tương tự.

Bệnh nhân không chỉ bị viêm phổi mà còn mắc phải các loại ung thư hiếm gặp như Kaposi’s sarcoma – một loại u ác tính hiếm gặp ở da và nội tạng.

Những dấu hiệu lạ lùng này dần khiến cộng đồng y học nhận ra rằng họ đang đối mặt với một loại hội chứng suy giảm miễn dịch hoàn toàn mới, chưa từng được biết đến trong lịch sử y học.

Đến năm 1982, thuật ngữ AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome – Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải) chính thức được đặt tên, phản ánh đúng bản chất của căn bệnh: làm suy yếu hệ thống miễn dịch của con người một cách bí ẩn, khiến cơ thể trở nên dễ bị tấn công bởi các bệnh cơ hội tưởng chừng vô hại.

Tuy nhiên, phải đến năm 1983, các nhà khoa học Pháp mới xác định được tác nhân gây bệnh – một loại virus sau này được đặt tên là HIV (Human Immunodeficiency Virus).

Sự lây lan nhanh chóng và âm thầm của HIV/AIDS đã khiến toàn thế giới rơi vào trạng thái báo động. Từ một vài ca bệnh lẻ tẻ ở Mỹ, dịch bệnh nhanh chóng lan rộng ra khắp các châu lục, ảnh hưởng tới mọi tầng lớp xã hội.

Đặc biệt, vào cuối thập niên 1980 và đầu những năm 1990, AIDS trở thành mối đe dọa toàn cầu, gieo rắc nỗi sợ hãi bao trùm không chỉ giới y tế mà cả cộng đồng dân cư. Chỉ trong vòng hai thập kỷ, căn bệnh đã cướp đi sinh mạng của hàng triệu người.

Đến năm 2000, theo báo cáo của UNAIDS, hơn 40 triệu người trên toàn cầu đã bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS, trong đó hàng triệu người đã tử vong.

Những con số khủng khiếp này không chỉ thể hiện mức độ tàn phá của dịch bệnh mà còn phơi bày rõ sự bất bình đẳng về tiếp cận y tế giữa các khu vực phát triển và đang phát triển – nơi mà nhiều bệnh nhân không thể tiếp cận thuốc điều trị, xét nghiệm hoặc thậm chí là thông tin chính xác về căn bệnh này.

AIDS đã trở thành một trong những thách thức nhân đạo lớn nhất trong lịch sử hiện đại. Nó không chỉ là một vấn đề y học mà còn chạm đến các lĩnh vực xã hội, tôn giáo, giới tính và nhân quyền.

Giai đoạn đầu của đại dịch chứng kiến sự kỳ thị nặng nề đối với người mắc bệnh, đặc biệt là cộng đồng LGBT, người sử dụng ma túy, và phụ nữ bán dâm – những nhóm người vốn đã dễ bị tổn thương trong xã hội.

Nhiều người mắc HIV bị cô lập, mất việc làm, thậm chí bị từ chối điều trị y tế hoặc đối xử bất công ngay tại bệnh viện.

Tuy nhiên, lịch sử HIV/AIDS cũng là một minh chứng cho sức mạnh của khoa học và lòng nhân đạo. Trong ba thập kỷ sau báo cáo đầu tiên năm 1981, ngành y học đã đạt được những tiến bộ vượt bậc trong việc điều trị căn bệnh tưởng như là án tử hình này.

Sự ra đời của các loại thuốc kháng virus (ARV) đã biến HIV từ một căn bệnh chết người thành một bệnh mãn tính có thể kiểm soát.

Nếu được phát hiện và điều trị sớm, người nhiễm HIV ngày nay hoàn toàn có thể sống khỏe mạnh như người bình thường và có tuổi thọ gần như không đổi.

Cùng với đó là những nỗ lực toàn cầu nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng, phá bỏ kỳ thị và mở rộng điều trị.

Các chương trình phòng ngừa qua giáo dục tình dục, cung cấp bao cao su, kim tiêm sạch, thuốc PrEP (dự phòng trước phơi nhiễm), và xét nghiệm miễn phí đã cứu sống hàng triệu người và giúp giảm đáng kể số ca nhiễm mới tại nhiều quốc gia.

Dù HIV vẫn chưa có vắc xin đặc hiệu hay thuốc chữa hoàn toàn, nhưng thế giới đã tiến rất xa so với ngày định mệnh 5 tháng 6 năm 1981.

Ngày nay, ngày 1 tháng 12 hàng năm được chọn làm Ngày Thế giới Phòng chống AIDS , là dịp để toàn cầu tưởng niệm các nạn nhân và nhắc nhở rằng cuộc chiến chống lại HIV vẫn chưa kết thúc.

Những bài học đau thương từ quá khứ đã giúp thế giới có thêm kinh nghiệm trong đối phó với các đại dịch khác, như COVID-19 hay bệnh đậu mùa khỉ.

Từ một bản tin y tế vỏn vẹn vài dòng đến một đại dịch toàn cầu, HIV/AIDS là câu chuyện chưa từng có trong lịch sử hiện đại. Và tất cả bắt đầu từ ngày định mệnh – ngày 5 tháng 6 năm 1981.