Ý tưởng về những “người đàn ông xanh nhỏ bé” sống trên Sao Hỏa từ lâu đã là chủ đề hấp dẫn trong các tiểu thuyết khoa học viễn tưởng. Nhưng khi các kế hoạch chinh phục Hành tinh Đỏ ngày càng trở nên hiện thực, điều tưởng như hoang đường ấy đang dần trở thành một khả năng khoa học đáng suy ngẫm: liệu con người có thể biến đổi để trở thành một loài mới, thích nghi với điều kiện sống hoàn toàn xa lạ trên Sao Hỏa ?
Con người, hay cụ thể là Homo sapiens , đã tiến hóa qua hàng triệu năm để phù hợp với môi trường Trái Đất, một hành tinh với lực hấp dẫn vừa đủ, khí quyển dày chứa oxy, nguồn nước dồi dào và được bảo vệ bởi từ trường tránh khỏi bức xạ Mặt Trời .
Từng tế bào trong cơ thể, từng mạch sinh học, từng hệ thống thần kinh, tất cả đều là sản phẩm của sự tiến hóa để sinh tồn trong điều kiện đặc trưng của hành tinh xanh. Nhưng nếu sống trên Sao Hỏa, nơi lực hấp dẫn chỉ bằng 38% Trái Đất , bầu khí quyển mỏng nghèo oxy, và mặt đất bị bức xạ không ngừng tấn công thì liệu cấu trúc sinh học ấy có còn phù hợp?
Câu hỏi này đang thu hút sự quan tâm ngày càng lớn trong giới khoa học, đặc biệt trong bối cảnh các cường quốc không gian như Mỹ, Trung Quốc hay SpaceX của Elon Musk đặt mục tiêu đưa người lên Sao Hỏa vào những thập kỷ tới.
Trong số những người tiên phong suy nghĩ về điều này, Scott Solomon, nhà sinh học tiến hóa tại Đại học Rice đã đưa ra giả thuyết đáng chú ý: nếu con người thực sự sinh sống lâu dài trên Sao Hỏa , chúng ta có thể tiến hóa thành một phân loài mới, thậm chí là một loài người hoàn toàn khác – Homo sapiens martianus .
Trong một cuộc phỏng vấn năm 2024, Solomon lập luận rằng một khi con người thiết lập các khu định cư tự duy trì trên Sao Hỏa , quá trình tiến hóa sẽ không dừng lại mà tiếp tục diễn ra theo hướng hoàn toàn mới.
Bởi lẽ, những yếu tố môi trường, lực hấp dẫn thấp, bức xạ cao, thiếu ánh sáng tự nhiên, hạn chế nguồn thực phẩm sẽ tác động lên cơ thể con người và tạo ra áp lực chọn lọc sinh học mới.
Trong điều kiện như vậy, chỉ những cá thể có những đặc điểm thích nghi tốt mới có khả năng sinh tồn và sinh sản, từ đó tạo ra thế hệ kế tiếp mang những đặc điểm mới, tiền đề cho sự hình thành một nhánh tiến hóa khác.
Yếu tố đầu tiên và nghiêm trọng nhất là bức xạ. Trái Đất may mắn sở hữu lớp từ quyển và tầng ozone bảo vệ sinh vật khỏi bức xạ vũ trụ. Trái lại, Sao Hỏa thiếu lớp bảo vệ này, khiến bề mặt của nó luôn bị “tắm” trong bức xạ từ Mặt Trời và các tia vũ trụ.
Dù có thể sử dụng các khu trú ẩn dưới lòng đất hay trang phục bảo vệ, mức độ phơi nhiễm vẫn cao hơn nhiều so với Trái Đất . Điều này có thể dẫn tới tỷ lệ ung thư cao hơn, nhưng cũng là nguyên nhân gây ra đột biến DNA – yếu tố cốt lõi trong tiến hóa.
Khi tốc độ đột biến tăng lên, sự đa dạng di truyền cũng tăng theo, tạo cơ hội cho chọn lọc tự nhiên hành động nhanh hơn.
Solomon tin rằng điều này sẽ dẫn tới một làn sóng thay đổi về mặt sinh học. Ví dụ, người sống trên Sao Hỏa có thể có làn da đậm màu hơn do được chọn lọc tự nhiên nhằm tăng cường eumelanin, loại sắc tố giúp bảo vệ khỏi bức xạ.
Không loại trừ khả năng một sắc tố mới sẽ xuất hiện, dẫn đến màu da hoàn toàn khác biệt, thậm chí là màu xanh như các nhân vật viễn tưởng. Ngoài ra, người Sao Hỏa có thể phát triển hệ hô hấp hiệu quả hơn để tận dụng lượng oxy ít ỏi, hoặc xương cứng cáp hơn để chống lại sự thoái hóa do trọng lực thấp.
Thị giác, thính giác, chiều cao, tốc độ trao đổi chất, tất cả đều có thể biến đổi để phù hợp hơn với môi trường sống mới.
Tuy nhiên, tiến hóa là một quá trình chậm rãi, cần hàng thế hệ, thậm chí hàng thế kỷ để các đặc điểm mới thực sự định hình. Điều này có nghĩa là thế hệ đầu tiên sinh ra và lớn lên hoàn toàn trên Sao Hỏa có thể đã rất khác biệt so với tổ tiên mình trên Trái Đất , tạo ra một ranh giới phân hóa về sinh học, văn hóa và thậm chí là chính trị.
Đến một thời điểm nào đó trong tương lai, Homo sapiens martianus hoàn toàn có thể được coi là một loài mới, đánh dấu bước ngoặt lịch sử trong quá trình tiến hóa của nhân loại.
Song, đi kèm với viễn cảnh sinh học đó là hàng loạt câu hỏi về đạo đức và xã hội. Một đứa trẻ sinh ra trên Sao Hỏa , với cơ thể thích nghi đặc biệt, có thể không bao giờ trở lại Trái Đất, không chỉ vì chi phí vận chuyển hay điều kiện vật lý không phù hợp, mà còn bởi vì cơ thể nó không còn tương thích với trọng lực, khí hậu và bầu khí quyển ở quê hương tổ tiên.
Đây có phải là điều công bằng? Có nên sinh con trên một hành tinh mà chúng không thể rời khỏi? Liệu chúng ta đang tạo ra một “giai cấp loài người thứ hai”, bị tách biệt vĩnh viễn khỏi Trái Đất ?
Những câu hỏi này gợi mở hàng loạt hệ quả chính trị, xã hội và đạo đức mà chúng ta chưa từng đối mặt. Văn hóa, tôn giáo, luật pháp, tất cả sẽ phải thích nghi cùng với quá trình tiến hóa của cơ thể.
Liệu người Sao Hỏa có còn được coi là “con người” theo nghĩa pháp lý hay triết học? Hay họ sẽ tự hình thành nền văn minh mới, với hệ giá trị riêng, độc lập với Trái Đất ?
Tuy nhiên, dù sự tiến hóa thành Homo Martianus vẫn còn là một khả năng xa vời, nhưng nó đặt ra cho chúng ta một suy ngẫm quan trọng: loài người không tĩnh tại. Chúng ta luôn biến đổi, luôn vượt qua giới hạn, và thậm chí có thể không mãi là Homo sapiens .
Khi Sao Hỏa không còn là biên giới xa xôi mà trở thành mái nhà thứ hai, thì khái niệm “con người” cũng sẽ phải được viết lại. Và biết đâu, trong vài thiên niên kỷ tới, hậu duệ của chúng ta sẽ nhìn về Trái Đất như cái nôi của một nền văn minh đã từng – chứ không còn là hiện tại.
Lấy link