Vào một thời điểm đầy băng giá của cuối Kỷ Băng hà, sâu trong lòng hang động Baume Traucade tại miền Nam nước Pháp, một sinh vật giống chó đã ngã xuống và nằm lại đó suốt 16.000 năm.
Giờ đây, bộ xương gần như nguyên vẹn của nó không chỉ khiến các nhà khoa học kinh ngạc mà còn khuấy động lại những câu hỏi ám ảnh về lịch sử thuần hóa loài chó: Tình bạn giữa con người và loài vật này bắt đầu từ bao giờ? Và có phải lúc nào cũng là một mối quan hệ ấm áp, gắn bó?
Phát hiện tình cờ này được thực hiện vào năm 2021 bởi một nhóm thám hiểm hang động, nhưng phải đến gần đây nó mới thực sự thu hút sự chú ý của giới khoa học.
Với chiều cao khoảng 62 cm và cân nặng khoảng 26 kg, cá thể cái này đã được xác định là có hình thái giống với một nhóm chó được gọi là “chó thời kỳ đồ đá cũ”, những sinh vật từng sống cùng hoặc gần con người vào cuối thời kỳ Băng hà.
Điều đặc biệt là, khác với phần lớn các hóa thạch chó thời tiền sử vốn chỉ là những mảnh xương vụn, bộ xương Baume Traucade gần như còn nguyên vẹn, một điều cực kỳ hiếm thấy trong khảo cổ học.
Chính sự toàn vẹn này đã mang lại cho các nhà khoa học cơ hội quý giá để nghiên cứu chi tiết về một cá thể chó cổ đại hoàn chỉnh, từ đó đối chiếu với các loài chó sói và chó hiện đại.
Trong một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Quaternary Science Reviews , Mietje Germonpré, nhà cổ sinh vật học tại Viện Khoa học Tự nhiên Hoàng gia Bỉ cùng các cộng sự đã tiến hành phân tích hộp sọ, xương chi và nhiều đặc điểm giải phẫu khác của cá thể này.
Kết luận của họ cho thấy nó nhiều khả năng thuộc nhóm chó thời kỳ đồ đá cũ, với độ chính xác lên tới 96%. Những con chó thuộc nhóm này, trải dài từ Bỉ tới Nga, có thể là kết quả của một giai đoạn thuần hóa sơ khởi, trong đó chó sói được con người nuôi dưỡng và phần nào biến đổi về ngoại hình lẫn hành vi.
Loukas Koungoulos, nhà khảo cổ học động vật học tại Đại học Tây Úc dù không trực tiếp tham gia nghiên cứu nhận định rằng con người thời đồ đá cũ có thể đã bắt đầu thu thập chó sói con từ hang ổ và nuôi dưỡng chúng như thú cưng, bắt đầu từ thời kỳ Cực đại băng hà cuối cùng.
Điều này diễn ra trong bối cảnh con người và chó sói ngày càng phải chia sẻ không gian sinh thái, khiến mối quan hệ giữa hai loài trở nên gắn bó hơn, nhưng cũng phức tạp hơn. Trong trường hợp của con chó Baume Traucade, bộ xương của nó hé lộ cả hai mặt của mối quan hệ này.
Một số đốt sống của cá thể này bị gãy nhưng đã lành lại, bằng chứng cho thấy nó đã được chăm sóc sau chấn thương, có thể bởi con người. Điều này gợi nên một viễn cảnh đầy cảm xúc về tình bạn giữa người và thú nuôi từ hàng vạn năm trước.
Tuy nhiên, chính bộ xương ấy cũng mang theo một sự thật lạnh lùng: hai vết thủng tròn trên bả vai của con vật, rõ ràng là do một vật nhọn như giáo hoặc tên xuyên qua, cho thấy nó đã bị tấn công dữ dội trước khi chết.
Đáng sợ hơn, những vết thương này chưa lành, chứng tỏ chúng là nguyên nhân gây tử vong. Và người gây ra những vết thương ấy rất có thể chính là con người, những người đã từng chăm sóc nó.
Một câu hỏi đau lòng được đặt ra: Tại sao con vật này lại bị giết? Có phải là vì nghi thức tế lễ, sự cần thiết trong hoàn cảnh khắc nghiệt, hay chỉ đơn giản là một hành động tàn nhẫn?
Koungoulos cho biết, những vết thương tương tự từng được tìm thấy trên các loài động vật móng guốc bị săn bắt trong thời kỳ đồ đá giữa, cho thấy con người thời ấy thường nhắm vào bả vai, nơi dễ gây tổn thương nghiêm trọng.
Với bằng chứng hiện tại, các nhà nghiên cứu chưa thể khẳng định được động cơ thực sự, nhưng họ đang lên kế hoạch thực hiện các phân tích di truyền nhằm làm rõ liệu con chó này có liên quan đến các giống chó hiện đại hay là hậu duệ của một nhánh đã tuyệt chủng.
Điều chắc chắn là bộ xương từ Baume Traucade góp phần viết lại những gì chúng ta biết về quá trình thuần hóa loài chó. Trước đây, các giả thuyết chủ yếu dựa vào những mảnh xương rời rạc, khiến cho bức tranh tổng thể vừa mơ hồ vừa dễ tranh cãi.
Nhưng với một mẫu vật hoàn chỉnh, chúng ta có thể thấy rõ hơn một "bức chân dung toàn thân" của người bạn thân nhất thời tiền sử của con người, không còn là sói, nhưng cũng chưa hẳn là loài chó hiện đại. Nó tồn tại trong một vùng chuyển tiếp đặc biệt: giữa hoang dã và thuần hóa, giữa bản năng sinh tồn và mối liên kết xã hội.
Điều đặc biệt là đây không phải là phát hiện đơn lẻ. Trong những năm gần đây, các nhà cổ sinh vật học đã phát hiện ra những di vật tương tự ở Đức, Tây Ban Nha và các vùng khác của Pháp. Dù vậy, hiếm có bộ xương nào còn nguyên vẹn như mẫu vật ở Baume Traucade.
Với niên đại ngay sau Kỷ Băng hà cuối cùng, cá thể này có thể là một trong những đại diện sớm nhất của mối quan hệ giữa con người và loài chó sau thời kỳ khí hậu khắc nghiệt, mở ra một thời đại mới về cộng sinh giữa hai loài.
Lấy link