Liệu con người có đơn độc trong vũ trụ? Câu hỏi đã tồn tại hàng thế kỷ này vừa được thổi bùng lên với một kết luận gây chấn động từ các nhà khoa học Áo, công bố tại cuộc họp chung của Đại hội Khoa học Hành tinh châu Âu (EPSC) và Phân ban Khoa học Hành tinh (DPS) tổ chức ở Helsinki (Phần Lan) hồi tháng 10/2025.
Theo nhóm nghiên cứu thuộc Viện Nghiên cứu Không gian - Viện Hàn lâm Khoa học Áo, nền văn minh công nghệ gần nhất trong Dải Ngân Hà có thể cách chúng ta khoảng 33.000 năm ánh sáng , và để cùng tồn tại với loài người, nền văn minh đó phải có tuổi thọ ít nhất 280.000 năm . Phát hiện này không chỉ làm lung lay hy vọng của những người tìm kiếm sự sống ngoài Trái Đất, mà còn đặt ra câu hỏi lớn về vị trí của loài người trong vũ trụ.
Bằng cách mô phỏng quá trình tiến hóa của sự sống trên các hành tinh, nhóm nghiên cứu nhận thấy thời gian tồn tại của một nền văn minh công nghệ có mối liên hệ trực tiếp với khả năng được phát hiện. Trên Trái Đất, sự sống mất tới 4,5 tỷ năm để tiến hóa từ các sinh vật đơn bào thành nền văn minh nhân loại hiện nay.
Nhưng sự sống không thể tồn tại mãi mãi: các yếu tố duy trì sinh quyển như kiến tạo mảng hay cân bằng khí quyển đều có hạn sử dụng. Khi carbon dioxide không còn được tái chế qua kiến tạo mảng, khả năng quang hợp sẽ dừng lại, khiến sinh quyển sụp đổ. Dự kiến, điều này có thể xảy ra trong vòng 200 triệu đến 1 tỷ năm nữa.
Từ đó, các nhà khoa học rút ra hai kết luận quan trọng: để một nền văn minh công nghệ khác trong Dải Ngân Hà tồn tại cùng thời với chúng ta, nó phải kéo dài ít nhất 280.000 năm ; và để có khoảng 10 nền văn minh cùng tồn tại , tuổi thọ trung bình của mỗi nền văn minh cần vượt 10 triệu năm .
Khi xét đến đường kính Dải Ngân Hà khoảng 100.000 năm ánh sáng, và Hệ Mặt Trời nằm cách trung tâm thiên hà 27.000 năm ánh sáng, các tính toán cho thấy nền văn minh gần nhất có thể nằm ở phía bên kia thiên hà, cách Trái Đất khoảng 33.000 năm ánh sáng . Nghĩa là, ngay cả khi tín hiệu được truyền đi với tốc độ ánh sáng, một cuộc trò chuyện "hai chiều" cũng sẽ mất 66.000 năm, lâu hơn toàn bộ lịch sử văn minh nhân loại.
Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng để sự sống thông minh xuất hiện, cần hội tụ một chuỗi điều kiện khắt khe gần như không tưởng. Trước hết là hàm lượng oxy trong khí quyển phải đạt ít nhất 18% - yếu tố sống còn cho việc đốt cháy và luyện kim, nền tảng cho phát triển công nghệ. Nếu oxy dưới ngưỡng này, ngọn lửa không thể duy trì, đồng nghĩa với việc sẽ không bao giờ có “thời đại đồ sắt” hay các cuộc cách mạng công nghiệp như trên Trái Đất.
Kế đó là nồng độ carbon dioxide (CO₂) phải nằm trong "cửa sổ vàng": quá ít CO₂ khiến quang hợp sụp đổ, quá nhiều lại gây hiệu ứng nhà kính. Theo mô hình, một hành tinh có 10% CO₂ có thể duy trì sinh quyển trong 4,2 tỷ năm, trong khi hành tinh chỉ có 1% CO₂ sẽ chỉ tồn tại được 3,1 tỷ năm.
Yếu tố thứ ba là hoạt động kiến tạo mảng, một cơ chế cực kỳ hiếm, giúp hành tinh điều hòa khí quyển bằng cách tái chế carbon dioxide. Nếu thiếu kiến tạo mảng, lớp khí quyển sẽ mỏng dần do rò rỉ CO₂, và hành tinh sẽ dần mất khả năng duy trì sự sống.
Kết hợp tất cả yếu tố trên, khả năng một hành tinh trong Dải Ngân Hà đáp ứng đầy đủ điều kiện cho sự tiến hóa của sự sống được ước tính chỉ khoảng 1% , và trong số đó, chỉ một phần rất nhỏ có thể tiến tới trình độ công nghệ.
Với khoảng cách khổng lồ và yêu cầu tồn tại kéo dài hàng trăm nghìn năm, triển vọng của dự án SETI (Tìm kiếm Trí thông minh Ngoài Trái Đất) ngày càng mờ mịt. Từ thập niên 1960, SETI đã sử dụng kính viễn vọng vô tuyến quét hàng triệu ngôi sao mà chưa tìm được bất kỳ tín hiệu xác thực nào.
Tuy nhiên, tiến sĩ Manuel Scherf , trưởng nhóm nghiên cứu, vẫn lạc quan: "Sự sống thông minh có thể cực kỳ hiếm, nhưng cách duy nhất để biết chắc là phải tiếp tục tìm kiếm. Nếu không tìm thấy gì, chúng ta sẽ hiểu rõ hơn về các giới hạn của mình; còn nếu tìm thấy, đó sẽ là bước ngoặt lớn nhất trong lịch sử khoa học nhân loại".
Trong khi cuộc săn tìm nền văn minh công nghệ ngoài Trái Đất chưa có tiến triển, những manh mối mới về sự sống nguyên thủy trong Hệ Mặt Trời lại đang hé mở. Cũng trong tháng 10/2025, các nhà khoa học thông báo phát hiện bằng chứng cho thấy bên dưới lớp băng cực nam của vệ tinh Enceladus (Sao Thổ) có thể tồn tại một đại dương lỏng, chứa các hợp chất hữu cơ.
Dù các phân tử này có thể hình thành tự nhiên nhờ phản ứng hóa học do bức xạ, chúng vẫn mở ra khả năng có sự sống dạng vi sinh vật. Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA) dự định phóng sứ mệnh Voyage 2050 để thám hiểm trực tiếp lớp băng này, trong khi NASA đang phát triển robot hình rắn có thể khoan sâu xuống mặt băng để tìm dấu hiệu của sự sống.
Những nỗ lực đó cho thấy quan niệm của con người về "sự sống" đang dần được mở rộng. Có thể các nền văn minh công nghệ vẫn nằm ở rìa xa xôi của vũ trụ, nhưng vi khuẩn, những sinh vật nhỏ bé lại có thể đang sống ngay trong "sân sau" của chúng ta.
Khoảng cách 33.000 năm ánh sáng thực chất là một bài toán về xác suất và thời gian, nhắc nhở nhân loại rằng quy mô của vũ trụ vượt xa mọi giới hạn nhận thức. Việc tìm kiếm người ngoài hành tinh không chỉ là hành trình khoa học, mà còn là cách con người đối thoại với chính mình để hiểu rõ hơn ý nghĩa của sự sống.
Như lời tiến sĩ Scherf kết luận: "Nếu một ngày nào đó chúng ta tìm thấy sự sống ngoài Trái Đất, điều đó sẽ chứng minh sự kiên cường của sự sống trong vũ trụ. Còn nếu không, điều đó có thể có nghĩa rằng trong Dải Ngân Hà bao la này chính chúng ta là nền văn minh công nghệ đầu tiên và cũng có thể là cuối cùng".
Lấy link