Giải Nobel Y sinh học năm 2025 đã vinh danh ba nhà khoa học Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell và Shimon Sakaguchi vì những khám phá mang tính nền tảng về cách hệ thống miễn dịch của con người tự kiềm chế, ngăn chặn việc tấn công chính các tế bào trong cơ thể.
Công trình của họ đã mở ra một kỷ nguyên mới trong nghiên cứu miễn dịch học, giúp giới y học hiểu sâu hơn về nguyên nhân của các bệnh tự miễn và mở đường cho nhiều liệu pháp điều trị tiên tiến.
Lễ công bố chính thức được tổ chức vào ngày 6/10 tại Viện Karolinska, Stockholm (Thụy Điển). Theo tuyên bố của Ủy ban Nobel, ba nhà khoa học được trao giải "vì những khám phá liên quan đến khả năng dung nạp miễn dịch ngoại vi", một cơ chế sống còn giúp cơ thể duy trì sự cân bằng giữa tấn công mầm bệnh và bảo vệ chính mình.
Đây là giải Nobel Y sinh học lần thứ 116 trong lịch sử, tiếp tục khẳng định tầm quan trọng của lĩnh vực miễn dịch học trong y học hiện đại.
Những người đoạt giải Nobel Y sinh học học năm 2025, Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell và Shimon Sakaguchi, đã tiên phong trong lĩnh vực dung nạp miễn dịch ngoại vi.
Giải mã bí ẩn về hệ thống "tự phòng thủ" của cơ thể
Hệ miễn dịch được ví như "đội vệ sĩ sinh học" của cơ thể, có nhiệm vụ phát hiện và tiêu diệt các mầm bệnh như vi khuẩn, virus hay ký sinh trùng. Tuy nhiên, đôi khi "đội quân" này lại nhầm lẫn và tấn công chính các mô khỏe mạnh, hiện tượng được gọi là bệnh tự miễn.
Điều khiến giới khoa học trăn trở suốt nhiều thập kỷ là tại sao điều này không xảy ra thường xuyên hơn, và bằng cách nào hệ miễn dịch nhận biết được đâu là "ta", đâu là "địch".
Olle Kämpe, Chủ tịch Ủy ban Nobel, nhận định: "Những khám phá của ba nhà khoa học đã làm sáng tỏ cơ chế giúp hệ miễn dịch duy trì sự cân bằng tinh tế giữa tấn công và kiềm chế. Nhờ đó, chúng ta hiểu được vì sao phần lớn con người không mắc các bệnh tự miễn nghiêm trọng".
Từ phát hiện mang tính đột phá của Sakaguchi đến bản đồ gene Foxp3
Câu chuyện bắt đầu từ năm 1995, khi Shimon Sakaguchi, nhà miễn dịch học người Nhật Bản tại Đại học Osaka đưa ra một khám phá thay đổi toàn bộ nhận thức về hệ miễn dịch. Trước đó, các nhà khoa học cho rằng khả năng "dung nạp" miễn dịch chỉ hình thành trong giai đoạn phát triển sớm của tế bào miễn dịch, thông qua một quá trình gọi là "dung nạp trung tâm" diễn ra tại tuyến ức. Trong quá trình này, những tế bào T có nguy cơ tấn công cơ thể sẽ bị loại bỏ.
Tuy nhiên, Sakaguchi phát hiện rằng cơ thể còn sở hữu một lớp kiểm soát thứ hai: các tế bào T điều hòa (regulatory T cells - viết tắt là Tregs). Đây là nhóm tế bào đặc biệt, hoạt động như "bộ phanh sinh học", có nhiệm vụ giám sát và kiềm chế các tế bào miễn dịch khác, đảm bảo chúng không phản ứng quá mức và gây tổn thương mô lành. Khám phá này đã mở ra khái niệm "dung nạp miễn dịch ngoại vi", làm thay đổi cách giới khoa học nhìn nhận về sự vận hành của hệ thống miễn dịch.
Sáu năm sau, vào đầu những năm 2000, Mary E. Brunkow (Viện Sinh học Hệ thống, Seattle) và Fred Ramsdell (Công ty Sonoma Biotherapeutics, San Francisco) đã tiếp nối nghiên cứu này với một bước ngoặt mang tính di truyền. Khi nghiên cứu các dòng chuột bị rối loạn miễn dịch, họ phát hiện ra một đột biến trong gen Foxp3, khiến chuột dễ mắc các bệnh tự miễn.
Hai nhà khoa học nhanh chóng chứng minh rằng Foxp3 chính là gene kiểm soát sự phát triển của tế bào T điều hòa. Ở người, khi gene này bị lỗi, nó dẫn đến các bệnh hiếm gặp nhưng nghiêm trọng như hội chứng IPEX (Immune dysregulation, Polyendocrinopathy, Enteropathy, X-linked), một rối loạn tự miễn có thể gây tổn thương ruột, tuyến nội tiết và nhiều cơ quan khác.
Đến năm 2003, Sakaguchi tiếp tục khẳng định vai trò trung tâm của Foxp3 trong việc điều khiển hoạt động của tế bào T điều hòa, hoàn thiện bức tranh cơ chế "phanh" hệ miễn dịch mà ông đã khởi xướng gần một thập kỷ trước.
Mở đường cho các liệu pháp điều trị mới
Khám phá về tế bào T điều hòa và gene Foxp3 đã mở ra hướng tiếp cận mới trong điều trị y học. Ngày nay, nhiều liệu pháp điều hòa miễn dịch, từ ức chế đến kích hoạt tế bào T, đều dựa trên những nguyên lý mà ba nhà khoa học này đặt nền móng.
Trong lĩnh vực ung thư học, việc "tháo phanh" hệ miễn dịch bằng cách ức chế hoạt động của tế bào T điều hòa giúp cơ thể mạnh mẽ hơn trong việc tấn công các tế bào ung thư, một nguyên lý đã được ứng dụng trong các loại thuốc miễn dịch hiện đại như liệu pháp chặn điểm kiểm soát (immune checkpoint inhibitors).
Ngược lại, trong các bệnh tự miễn như tiểu đường type 1, viêm khớp dạng thấp hay lupus ban đỏ, việc tăng cường hoạt động của tế bào T điều hòa lại giúp làm dịu phản ứng miễn dịch, giảm viêm và bảo vệ các mô khỏi tổn thương.
Công trình của Brunkow, Ramsdell và Sakaguchi không chỉ là một cột mốc khoa học, mà còn là nền tảng cho hàng loạt nghiên cứu ứng dụng đang thay đổi cách con người điều trị bệnh bằng chính hệ miễn dịch của mình.
Một chương mới của y học miễn dịch học
Giải Nobel Y học 2025 không chỉ tôn vinh những phát hiện khoa học xuất sắc, mà còn nhấn mạnh tầm quan trọng của sự hợp tác quốc tế và nghiên cứu dài hạn. Từ phòng thí nghiệm ở Osaka đến Seattle và San Francisco, ba nhà khoa học đã cùng nhau vẽ nên một bức tranh toàn diện về cách hệ miễn dịch duy trì sự ổn định - một cơ chế cân bằng mong manh nhưng sống còn.
Giải thưởng này cũng được xem là lời khẳng định rằng, dù đã hiểu rõ hơn về "đội quân phòng thủ" trong cơ thể, hành trình khám phá hệ miễn dịch của con người vẫn còn dài. Những gì ba nhà khoa học phát hiện mới chỉ là khởi đầu cho những ứng dụng y học sâu rộng hơn trong tương lai - nơi mà việc điều chỉnh hệ miễn dịch có thể chữa được nhiều căn bệnh mà trước đây y học từng bó tay.
Thông báo tiếp theo trong tuần lễ Nobel sẽ là Giải Nobel Vật lý 2025, dự kiến được công bố vào ngày hôm nay 7/10. Thế giới đang tiếp tục hướng sự chú ý về Stockholm, nơi những phát minh làm thay đổi nhân loại được tôn vinh.
Lấy link