Các ngôi sao được hình thành từ những đám mây khí bụi, được gọi là đám mây phân tử hay vườn ươm sao. Mỗi vườn ươm trong vũ trụ có thể hình thành hàng nghìn, thậm chí hàng chục nghìn ngôi sao mới trong suốt thời gian tồn tại của nó.
Sử dụng tổ hợp kính viễn vọng Atacama Large Millimeter/Submillimeter (ALMA) ở Chile từ năm 2013 đến năm 2019, các nhà thiên văn học từ dự án PHANGS đã khảo sát 100.000 đám mây phân tử trong 90 thiên hà lân cận để hiểu rõ hơn về cách chúng kết nối với thiên hà mẹ. Kết quả cho thấy trái với quan điểm khoa học trước đây, không phải tất cả vườn ươm sao đều hoạt động giống nhau.
"Đây là lần đầu tiên chúng tôi chụp được những bức ảnh sóng milimet của nhiều thiên hà lân cận với độ sắc nét và chất lượng như ảnh quang học. Trong khi ảnh quang học cho chúng ta thấy ánh sáng từ các ngôi sao, những bức ảnh sóng milimet mang tính đột phá này tiết lộ cấu trúc của những đám mây phân tử tạo thành sao mới", Phó Giáo sư Thiên văn học Adam Leroy tại Đại học Bang Ohio (OSU) của Mỹ, tác giả chính của nghiên cứu cho biết. "Chúng tôi từng nghĩ rằng tất cả các vườn ươm sao trong mọi thiên hà đều có cấu tạo giống nhau ít nhiều, nhưng cuộc khảo sát này cho thấy không phải như vậy, mà thay vào đó, chúng thay đổi theo vị trí".
Các nhà khoa học mô tả những thay đổi này giống như sự khác biệt về con người, kiểu nhà ở và thành phố giữa các vùng và quốc gia khác nhau trên thế giới.
"Để hiểu cách các ngôi sao hình thành, chúng ta cần liên kết sự ra đời của một ngôi sao với vị trí của nó trong vũ trụ. Nó giống như liên kết một người với nhà ở, khu phố, thành phố và vùng miền của họ. Nếu một thiên hà đại diện cho một thành phố, thì khu phố là các nhánh xoắn ốc của nó, ngôi nhà là đơn vị hình thành sao và các thiên hà lân cận là các thành phố lân cận trong khu vực", nhà thiên văn học Eva Schinnerer tại Viện thiên văn Max Planck (MPIA), điều tra viên chính của dự án PHANGS, ví von.
Để hiểu rõ hơn về sự hình thành sao trong các loại thiên hà khác nhau, nhóm nghiên cứu đã quan sát những điểm giống và khác về đặc tính khí phân tử và quá trình hình thành sao của đĩa thiên hà, thanh sao, nhánh xoắn ốc và trung tâm thiên hà. Họ xác nhận rằng vị trí, hoặc vùng lân cận, đóng một vai trò quan trọng trong sự hình thành sao.
"Chúng tôi nhận thấy rằng những đặc tính của các đám mây hình thành sao phụ thuộc vào vị trí của chúng: các đám mây ở vùng trung tâm thiên hà có xu hướng lớn, dày đặc và hỗn loạn hơn so với các đám mây cư trú ở vùng rìa yên tĩnh của thiên hà. Vòng đời của các đám mây cũng phụ thuộc vào môi trường của chúng", nhà thiên văn học Annie Hughes tại Viện Nghiên cứu Vật lý Thiên văn và Hành tinh (IRAP) của Pháp, một thành viên trong nhóm nghiên cứu, cho biết thêm.
Đây không phải là lần đầu tiên hệ thống kính viễn vọng vô tuyến ALMA được sử dụng để quan sát các vườn ươm sao, nhưng gần như tất cả các nghiên cứu trước đây đều chỉ tập trung vào các thiên hà riêng lẻ hoặc một phần của thiên hà. Dự án PHANGS giống như một dạng bản đồ vũ trụ, cung cấp cái nhìn đầy đủ và có hệ thống đầu tiên về quần thể thiên hà lân cận, cho phép chúng ta nhìn thấy sự đa dạng của khí hình thành sao trên nhiều thiên hà và có thể hiểu được chúng đang thay đổi như thế nào.
Đoàn Dương (Theo Science Daily)
- Bản đồ vũ trụ rộng 7 tỷ năm ánh sáng
- Loạt ảnh ấn tượng chụp dải Ngân Hà