Voi ma mút khác voi hiện đại thế nào?

Voi ma mút và voi hiện đại tiến hoá theo hai con đường

Voi và voi ma mút tuy cùng họ hàng nhưng đã tiến hóa theo hai con đường riêng biệt.

Voi ma mút và voi hiện đại đều thuộc bộ Proboscidea, gồm nhóm các loài động vật có vòi. Nhưng giữa chúng là hàng triệu năm tiến hóa tách biệt.

Trong khi voi hiện đại thuộc các chi Elephas (voi châu Á) và Loxodonta (voi châu Phi), thì voi ma mút nằm trong chi Mammuthus, một nhánh đã tuyệt chủng.

Theo các nhà cổ sinh vật học, tổ tiên chung gần nhất của hai nhóm này sống cách đây khoảng 6 triệu năm. Điều này khiến chúng có họ hàng gần nhưng không phải là hai loài trực tiếp kế thừa nhau.

Tại đó, voi ma mút, đặc biệt là voi ma mút lông dày (Mammuthus primigenius), đã tiến hóa trong thời kỳ Pleistocene. Do đây là kỷ băng hà kéo dài, nên các đặc điểm của chúng cũng phù hợp với môi trường lạnh giá, với bộ lông rậm, ngà cong dài, và tai nhỏ để giữ nhiệt.

Ngược lại, voi hiện đại sống trong môi trường nhiệt đới, phát triển da trần, tai to để tản nhiệt và ngà ngắn hơn. Ba loài voi hiện đại gồm voi châu Á, voi thảo nguyên châu Phi và voi rừng châu Phi hiện vẫn tồn tại trên Trái Đất, thích nghi tốt với điều kiện rừng rậm và thảo nguyên rộng lớn.

Dưới góc độ sinh học phân tử, voi ma mút và voi châu Á có đến 99,4% tương đồng về gen, cho thấy mối liên hệ di truyền rất gần. Tuy nhiên, khác biệt nằm ở biểu hiện gen và các đột biến đặc hữu giúp voi ma mút thích nghi với khí hậu lạnh giá.

Những gen liên quan đến trao đổi chất, phát triển lớp mỡ dưới da, điều hòa nhiệt độ và cấu trúc lông đã giúp voi ma mút sống sót qua những kỷ băng hà khắc nghiệt.

Trong khi đó, voi hiện đại không sở hữu những gen này do không cần thiết trong điều kiện môi trường ấm áp. Điều này khẳng định rằng, sự tương đồng về gen không có nghĩa là các cá thể sẽ giống nhau về mặt sinh học.

Thay vào đó, chính cách thức các gen hoạt động mới quyết định hình thái và hành vi của loài.

Hồi sinh voi ma mút và những tranh cãi về đạo đức

Voi ma mút đã tuyệt chủng cách đây khoảng 4.000 năm, với quần thể cuối cùng được phát hiện trên đảo Wrangel, tại cực Bắc nước Nga. Nhiều nghiên cứu cho rằng nguyên nhân chính là sự thay đổi khí hậu và sự mở rộng lãnh thổ săn bắn của con người thời tiền sử.

Điều đáng lo ngại là một số loài voi hiện đại đang đối mặt với kịch bản tương tự. Chúng bị săn bắt lấy ngà, mất môi trường sống và suy giảm số lượng nghiêm trọng, để rồi được đưa vào danh sách các loài có nguy cơ tuyệt chủng của IUCN.

Trong khi đó, một số nhà khoa học, dẫn đầu bởi GS George Church tới từ Đại học Harvard, đang nỗ lực hồi sinh voi ma mút thông qua công nghệ chỉnh sửa gen CRISPR.

Mục tiêu là tạo ra một loài "voi chịu lạnh" có khả năng tồn tại ở Bắc Cực, từ đó khôi phục hệ sinh thái thảo nguyên băng giá, giảm thiểu sự tan băng vĩnh cửu và phát thải CO₂. Đây cũng đồng thời là một chiến lược chống biến đổi khí hậu độc đáo.

Tuy nhiên, tranh cãi vẫn tồn tại. Nhiều chuyên gia cho rằng các nguồn lực nghiên cứu nên được ưu tiên cho bảo tồn voi hiện đại – những sinh vật đang thật sự cần được cứu – thay vì hồi sinh một loài đã tuyệt chủng từ hàng thiên niên kỷ trước.

Bên cạnh đó, những nghi vấn cũng được đặt ra rằng nếu chúng ta thực sự hồi sinh được voi ma mút, thì điều kiện môi trường và những nỗ lực bảo tồn ngày nay liệu có đủ để giúp quần thể này sinh trưởng, hay lại một lần nữa đưa chúng vào tuyệt chủng.

Bài học từ quá khứ: Thích nghi, tiến hóa và bảo vệ sự sống

Sự khác biệt giữa voi ma mút và voi hiện đại không chỉ là vấn đề sinh học, mà còn phản ánh khả năng thích nghi của sinh vật với môi trường và tác động từ con người.

Trong khi đó, voi ma mút là lời cảnh báo từ quá khứ. Chúng dù là loài khổng lồ, song vẫn không thể chống chọi khi môi trường thay đổi nhanh chóng và bị khai thác quá mức.

Còn voi hiện đại là phép thử cho hiện tại. Câu hỏi đặt ra là: Liệu nhân loại có đủ nhận thức, công cụ và quyết tâm để bảo vệ một loài đang trên bờ vực nguy hiểm?

Câu trả lời phụ thuộc vào hành động hôm nay, từ quản lý môi trường rừng bền vững, kiểm soát săn trộm, đến giáo dục nhận thức cộng đồng về tầm quan trọng của đa dạng sinh học.