Tổng quan về công nghệ siêu thanh của Nga
Công nghệ siêu thanh (hypersonic technology) liên quan đến các phương tiện hoặc vũ khí có khả năng di chuyển với tốc độ vượt quá 5 lần tốc độ âm thanh (Mach 5, khoảng 6.174 km/h).
Tên lửa IRIS-T của Đức vừa bị Iskander-M Nga hủy diệt ‘khủng’ cỡ nào?
Nga được coi là quốc gia dẫn đầu trong lĩnh vực này, đặc biệt trong việc phát triển các hệ thống vũ khí siêu thanh như tên lửa và phương tiện lượn siêu thanh (Hypersonic Glide Vehicles - HGV).
Những vũ khí này có đặc điểm nổi bật là tốc độ cao, khả năng cơ động linh hoạt, và khó bị phát hiện hoặc đánh chặn bởi các hệ thống phòng thủ hiện tại.
Nga bắt đầu nghiên cứu công nghệ siêu thanh từ thời Liên Xô, đặc biệt từ thập niên 1980, với các dự án như tên lửa Kholod đạt tốc độ Mach 5,75 vào năm 1991. Sau khi Liên Xô tan rã, Nga tiếp tục phát triển các công nghệ này, đặc biệt từ sau khi Mỹ rút khỏi Hiệp ước Chống Tên lửa Đạn đạo (ABM) vào năm 2001, thúc đẩy Nga đầu tư mạnh mẽ hơn để đối phó với các hệ thống phòng thủ của phương Tây.
Các hệ thống siêu thanh nổi bật của Nga
Nga hiện sở hữu một số hệ thống siêu thanh tiên tiến, bao gồm cả tên lửa hành trình và phương tiện lượn siêu thanh.
Tên lửa siêu thanh Avangard. Ảnh: Bộ Quốc phòng Nga. Tên lửa Avangard: là phương tiện lượn siêu thanh (HGV) mang đầu đạn hạt nhân hoặc thông thường, với tốc độ lên tới Mach 20 (khoảng 24.696 km/h).
Avangard có thể tấn công các mục tiêu toàn cầu, phụ thuộc vào tên lửa đạn đạo mang nó (như UR-100UTTKh hoặc RS-28 Sarmat).
Avangard được phóng từ tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM), sau đó tách ra và lượn trong khí quyển với khả năng cơ động cao, giúp tránh các hệ thống phòng thủ tên lửa. Nó sử dụng vật liệu chịu nhiệt tiên tiến để chịu được nhiệt độ cao khi di chuyển ở tốc độ siêu thanh.
Nga đã triển khai từ năm 2019, với 31 bệ phóng của hệ thống Avangard và Yars đảm nhận nhiệm vụ trực chiến.
Avangard được thiết kế để xuyên thủng các lá chắn tên lửa của Mỹ, đảm bảo khả năng răn đe hạt nhân của Nga.
Tên lửa siêu thanh 3M22 Zircon (Tsirkon). Ảnh: UNN Tên lửa 3M22 Zircon (Tsirkon): là tên lửa hành trình siêu thanh chống hạm và tấn công mặt đất, với tốc độ gấp 8-9 lần tốc độ âm thanh (khoảng 9.800-11.025 km/h).
Zircon với tầm bắn khoảng 1.000km, có thể tấn công tàu chiến (như tàu sân bay, tàu khu trục) hoặc mục tiêu trên đất liền.
Zircon được trang bị cho tàu chiến, tàu ngầm, và có thể được phóng từ các bệ phóng di động. Tên lửa này sử dụng công nghệ tàng hình (stealth) và động cơ phản lực tĩnh siêu âm (scramjet), giúp nó khó bị phát hiện bởi radar và hệ thống phòng không.
Các cuộc thử nghiệm đã hoàn tất vào năm 2021, và tên lửa bắt đầu được trang bị cho Hải quân Nga từ năm 2022.
Zircon được coi là "vũ khí không thể đánh chặn" nhờ tốc độ và khả năng cơ động, đe dọa các mục tiêu chiến lược của đối phương, đặc biệt là các tàu chiến lớn.
Tên lửa siêu thanh Kh-47M2 Kinzhal. Ảnh: Bộ Quốc phòng Nga. Tên lửa Kh-47M2 Kinzhal: là tên lửa đạn đạo phóng từ trên không (ALBM) siêu thanh, đạt tốc độ lên tới Mach 12 (khoảng 14.800 km/h).
Kinzhal có tầm bắn 1.500-3.000km, tùy thuộc vào loại đầu đạn (thông thường hoặc hạt nhân).
Kinzhal được phóng từ các máy bay chiến đấu như MiG-31K hoặc Tu-22M3. Nó là phiên bản cải tiến của tên lửa Iskander-M, với khả năng cơ động cao và bay ở độ cao thấp hoặc rất cao, khiến radar khó phát hiện. Tên lửa tạo ra đám mây plasma khi di chuyển, giúp hấp thụ sóng radar và tăng khả năng tàng hình.
Đã được sử dụng trong chiến dịch quân sự tại Ukraine vào năm 2022, đánh dấu lần đầu tiên Nga sử dụng vũ khí siêu thanh trong tác chiến thực tế.
Kinzhal được thiết kế để tấn công nhanh các mục tiêu chiến lược, như căn cứ quân sự hoặc cơ sở hạ tầng, với thời gian phản ứng rất ngắn.
Tên lửa siêu thanh Oreshnik. Ảnh: Topwar Tên lửa Oreshnik: là loại tên lửa siêu thanh tầm trung, có tốc độ không được công bố chi tiết, nhưng được mô tả là "siêu vượt âm" (hypersonic).
Tầm bắn của Oreshnik có thể lên tới 1.000km hoặc hơn, tùy thuộc vào thiết kế.
Oreshnik được Nga sử dụng trong một cuộc tấn công vào Ukraine ngày 21/11/2024, nhắm vào khu công nghiệp quốc phòng Yuzhmash. Tuy nhiên, các chuyên gia phương Tây cho rằng đây là công nghệ cũ được thiết kế lại, không hoàn toàn là vũ khí mới.
Nga tuyên bố tên lửa đang trong giai đoạn thử nghiệm và phát triển, đã sẵn sàng đưa vào sử dụng.
Oreshnik được sử dụng để thể hiện sức mạnh quân sự và gửi thông điệp răn đe, nhưng hiệu quả thực tế của nó vẫn đang gây tranh cãi.
Các dự án khác
GZUR HCM và Klevok-D2: là các dự án tên lửa siêu thanh đang được phát triển, nhưng tiến độ có thể bị chậm lại do Nga ưu tiên nguồn lực cho các hoạt động quân sự ở Ukraine.
Công nghệ plasma: Nga đang nghiên cứu sử dụng plasma để tăng cường khả năng tàng hình và hiệu suất của vũ khí siêu thanh, như tuyên bố của Thứ trưởng Quốc phòng Yuri Borisov vào năm 2017. Công nghệ này giúp giảm lực cản khí động lực học và tăng khả năng tránh radar.
Yu-71 (tiền thân của Avangard): được thử nghiệm từ năm 2015, Yu-71 là nền tảng cho Avangard, với khả năng mang nhiều đầu đạn hạt nhân phân hướng (MIRV) và đạt tốc độ siêu thanh.
Ý nghĩa chiến lược và cạnh tranh quốc tế
Nga sử dụng công nghệ siêu thanh như một công cụ răn đe chiến lược, đặc biệt để đối phó với các hệ thống phòng thủ tên lửa của Mỹ và NATO. Tổng thống Vladimir Putin nhấn mạnh rằng Nga dẫn đầu thế giới trong lĩnh vực này và đã phát triển các phương tiện để chống lại vũ khí siêu thanh của đối phương khi các quốc gia khác bắt kịp.
Việc sử dụng Kinzhal trong chiến dịch Ukraine (2022) và Oreshnik (2024) cho thấy Nga sẵn sàng sử dụng vũ khí siêu thanh trong các cuộc xung đột thực tế, tạo lợi thế tâm lý và chiến lược.
Thành công của Nga đã thúc đẩy Mỹ, Trung Quốc và các quốc gia khác như Ấn Độ, Pháp và Úc tăng cường đầu tư vào công nghệ siêu thanh.