Ẩn mình trong một phòng trưng bày nghệ thuật ở một con hẻm nhỏ Tokyo, hai khối hộp kim loại lặng lẽ là những gì còn sót lại của một trong những công trình kiến trúc mang tính biểu tượng và cấp tiến nhất từng xuất hiện tại Nhật Bản: Tháp Capsule Nakagin.
Hoàn thành vào năm 1972, Nakagin Capsule Tower từng được ca ngợi là tầm nhìn cách mạng cho cuộc sống đô thị. Trong thời kỳ đỉnh cao của làn sóng phát triển hậu chiến tại Nhật, công trình này không chỉ là một tòa nhà – mà là một ý tưởng táo bạo: cách nhìn mới về sự phát triển, thích nghi và sinh tồn của các thành phố.
Tọa lạc tại quận Ginza sầm uất, tòa tháp do kiến trúc sư Kisho Kurokawa thiết kế là hiện thân sống động của phong trào Metabolism – triết lý kiến trúc Nhật Bản hậu chiến xem đô thị như một sinh vật sống có khả năng sinh trưởng và tái tạo.
Toàn bộ cấu trúc gồm 140 capsule (viên nang), mỗi cái chỉ rộng 4 x 2,5 mét, được gắn vào hai lõi bê tông như những khối Lego. Mỗi capsule được lắp ráp sẵn tại nhà máy, vận chuyển đến công trình và lắp đặt chỉ trong 3 tiếng. Ý tưởng mang tính cách mạng: khi một capsule cũ đi, có thể tháo ra và thay bằng cái mới, giống như thay linh kiện xe hơi.
"Nakagin Capsule Tower chưa bao giờ được thiết kế để đứng yên," — ông Tatsuyuki Maeda, một nhà bảo tồn từng cứu nhiều capsule khỏi bị phá dỡ, chia sẻ. "Nó được sinh ra để tiến hóa."
Tầm nhìn đi trước thời đại
Để hiểu vì sao một công trình táo bạo như vậy lại ra đời, phải nhìn vào nước Nhật những năm 1960. Sau Thế chiến II, Nhật Bản bước vào kỳ tích kinh tế. Dân số Tokyo tăng hơn gấp đôi, từ 11 triệu lên hơn 23 triệu người chỉ trong hai thập kỷ. Thành phố trở thành trung tâm tăng trưởng – và cũng là trung tâm của khủng hoảng nhà ở, quá tải hạ tầng.
Trong bối cảnh đó, các kiến trúc sư Nhật bắt đầu hình dung những giải pháp phi truyền thống: thành phố nổi, tòa nhà chọc trời trên cọc, siêu kiến trúc đô thị. Và Kurokawa chọn một con đường riêng: Capsule Tower – một cỗ máy dành cho con người trong thời đại của máy móc.
Toàn bộ công trình được thiết kế với quy trình công nghiệp hóa triệt để: từ thang máy, cầu thang cho đến hệ thống ống nước – tất cả đều được sản xuất sẵn và lắp ráp tại công trình. Bên trong mỗi capsule là công nghệ tối tân lúc bấy giờ: máy nghe băng, TV, điện thoại… Không có bếp – vì công trình này hướng đến nhóm cư dân là các doanh nhân độc thân thành đạt, thường xuyên ăn ngoài.
Mặc dù gặp nhiều khó khăn về mặt bằng và tiến độ, toàn bộ công trình hoàn thiện chỉ sau 14 tháng xây dựng – một kỳ tích vào thời điểm đó.
Và sự sụp đổ
Dù khung chính của tòa nhà rất bền vững, hệ thống capsule lại không hoạt động như ý. Việc hoán đổi capsule – ý tưởng cốt lõi – lại gần như bất khả thi, vì các module bị kẹt chặt vào nhau: tháo một cái đồng nghĩa phải tháo nhiều cái xung quanh.
Khi bong bóng kinh tế Nhật Bản vỡ vào thập niên 1990, Nakagin Capsule Tower cũng rơi vào cảnh xuống cấp. Đến năm 2007, chi phí bảo trì cao và các tiêu chuẩn chống động đất siết chặt, cư dân quyết định bán đất. Sau nhiều năm kiện tụng, tòa nhà chính thức bị tháo dỡ vào năm 2022.
Tuy nhiên, một số capsule đã được giải cứu và phục hồi, hiện được trưng bày tại nhiều bảo tàng trên thế giới.
Nhiều người gọi Capsule Tower là một thất bại: ý tưởng tuyệt vời nhưng thực tế không hoạt động. Nhưng với những người khác, đây là một minh chứng cho tầm nhìn vượt thời đại.
Ngày nay, xây dựng mô-đun, lắp ghép nhanh đang trở nên phổ biến hơn bao giờ hết. Từ container tái chế làm nhà ở, đến các tòa nhà tiền chế tại London hay Singapore – thế giới đang tiến gần hơn đến triết lý mà Kurokawa đã hình dung nửa thế kỷ trước.
"Kurokawa đã nghĩ đến một thế giới mà mãi đến bây giờ chúng ta mới bắt đầu nhìn thấy," – Maeda nhận định.
Một nghịch lý thú vị là: Nhật Bản từ lâu đã quen với nhà ở tạm thời – nhiều khu dân cư tại Tokyo vẫn xây nhà chỉ để tồn tại vài chục năm rồi xây lại từ đầu. Nhưng Kurokawa không chọn cách đó. Ông muốn một giải pháp thông minh hơn: có thể thay đổi từng phần, như mô hình sinh học của thành phố.
Cuối cùng, Nakagin Capsule Tower có thể đã thất bại về mặt thực tiễn – nhưng đó là sự thất bại do thời điểm, không phải tầm nhìn. Và khi những capsule còn sót lại vẫn thu hút sự chú ý từ thế hệ mới, di sản mà nó để lại là rõ ràng: nó đặt ra những câu hỏi đúng – chỉ là thế giới lúc đó chưa sẵn sàng để trả lời.
Lấy link